saksak

:

Yapış yapış.

saksa:n

:

Bölgemiz göçmen ağzında; saksağan.

sa:lam

:

Bölgemiz göçmen ağzında; sağlam.

sa:le

:

Bölgemiz göçmen ağzında; Saliha.

sa:lık

:

Bölgemiz göçmen ağzında; sağlık.

Sali

:

Bölgemiz göçmen ağzında; Salı.

sa:mag

:

Sağmak.

samannık

:

Bölgemiz göçmen ağzında; samanlık.

sa:men

:

Düğündeki erkek görevliler.

sa:n

:

Bölgemiz göçmen ağzında;sahan, tabak.

sa:nanmag

:

Bir yere doğru akıp gitmek.

sa:p

:

Sahip.

sa:r

:

1. Hayal.

2. Sağır.

sa:rmeg

:

Seğirmek.

sa:rtmak

:

Seyirtmek, peşinden koşmak.

sa:sı

:

Saksı.

saba:nan

:

Sabah vakti, sabahleyin.

sa:

:

1. Sağ, sağ taraf.

2. Sana

“Düşümde gördüm düşümde

Saat parlıyor döşünde

Meryem sâ hizmet eder

Mezerîn de başında”

(Laedri L)

3. Sağ (Ölmemiş, diri anlamında).

“Batdal Â, Batdal Â

Daha babam oğlu sâ

Doktoru da götürücü

Zilfaroğlu Ali Bê”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Veremden Ölen Hüseyin’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Hodul Emine (Gök-Aslan))

sa:

:

Sağ, sana.

sa:b

:

Sahip.

sa:lık

:

Sağlık.

sa:men

:

Seğmen, düğün alayı. (Çoğu zaman ağıtlarda kullanılır ve cenazeye gelenler kastedilir.)

sa:r

:

Herhalde, belki.

sa:relik

:

Hastalık.

sa:t

:

1. Bölgemiz göçmen ağzında; saat.

2. Sıhhat.

“Muzuyu dersen de yerinde saati

Gözelligden yâda diyemem kötü

Dişleri inci de âzı bir gutu

Âzının içinde dil hilal gimi”

(Ahmet Caferoğlu, Anadolu Ağzı Derlemeleri, Maraş Bölümü, Kaynak kişi: Tokmaklı’dan Ehmet Kılıç)

sa:t kaçı döğüyor

:

Saat kaç?

saba

:

Sabah.

“Bugün böyle ağlayım da

Saba çıkartırım oyun

Babası inek verip de

Anası verecek koyun”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I))

saba:

:

Kuzeydoğudan esen tatlı ve hafif rüzgâr.

“Baharın geldiğin neden bilelim

Bir gül bitmiş yapracığı düzgündür

Esen sabâ zülüfünden tel alır

Deli gönlüm bir yörük’e vurgundur”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 619

saba durunca bir gün

:

Yarından sonraki gün, ertesi gün.

“Saba durunca bir gün gelecek inşallah.”

sabag

:

Bir öğrenimlik ders.

sabağnan

:

Sabahleyin.

sabağsıgün

:

Yarın.

sabah

:

Yarın.

“Ürüsdem’im arkasına

Ağam varırdı düvene

Efendim arar bulurum

Sabah varırsam divana”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Üç Kardeşin Ağıdı - 1, Kaynak Kişi: Belkıse Gök (Ballı Hatın))

sabah gider kınacısı

:

Ağıtlarda kullanılan bir kalıptır. Ölen kişinin daha evlenmediği söylenmek isteniyor. Kınacı gitmesi, kızı alıp getirmeye gitmek. Düğünün sonu kına yakmayla gelir.

sabah gider kınacısı

:

Andırın yöresi ağıtlarında kullanılan bir kalıptır. Kınacı gitmesi, kızı alıp getirmeye gitmek. Düğünün sonu kına yakmayla gelir.

sabah sabah

:

Sabahın bu vaktinde.

sabahaca:

:

Sabaha kadar.

“Sabahaca: kandilleri yanardı

Soytarılar fırıl fırıl dönerdi

Ha deyince beş bin atlı binerdi

Sana inip konan beyler nic’oldu”

(Hacı Ali Özturan, Maraş Ağzı Köroğlu, Ukde Yay. Kahramanmaraş 2009)

sabaha:cak

:

Sabaha kadar.

“Askerler bağlar matıra

Toplar yüklenmiş gatıra

Sabahâcak yatamıyom

Neler geliyor hatıra”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I))

sabahaça:

:

Sabaha kadar.

“Kadan allım Telli Bibi

Ben emmimden utanıyom

Beliğimizi buz deşirdi

Sabahaça: yatamıyom”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I))

sabahadar

:

Sabaha kadar.

“Sabahadar heç yatmadı

İtim herhal derdin beter

İnek alır tosun satar

Dik gulak Murtazi’ye benzerdi itim”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

sabahadar

:

Sabaha kadar.

sabahan

:

Sabahın.

sabahanan

:

Sabahleyin.

“Sabahanan bir yel esdi

Ağşamınan gâvır basdı

Gâvırımış gâvır düşman

Gız, gelin goymadı kesdi”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

sabahdan

:

Sabahleyin, yarın.

“Sabahdan gaçanı erken dutallar

Cezası olanı mapusa atallar

Ben ölürsem nişannımı satallar

N’olur Tahsin Beyim gıyma canıma”

(Andırın’dan Döne Höbek)

sabahınan

:

Sabahleyin.

“Sabahınan er yürüdüm

Üstümü bürüdü duman

Yavrum böyle ölüm m’olur?

Elin göçeceği zaman”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, İmirze’nin Ağıdı, Kaynak Kişi: Adil Gök)

sabahısı

:

Ertesi.

“Sabahısı gün oluyor, gene varıyor padişahın yanına. İdsek daşının üsdüne oturuyor. Çağrıyor padışah bunu yanına.”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Yukarı Çukurova Masallarında Motif Ve Tip Araştırması)

sabahlen

:

Sabahleyin.

sabak

:

Ders, din bilgilerinin verildiği kitapların okunduğu ders.

“Hocasına vardım sabakın okur

Dostun bahçasında bülbüller şakır

Ne İstanbul gerek ne Diyarbakır

Sılam seni terk edeyim bir zaman”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 604

sabaktan

:

Yarın.

saban

:

Kara saban, sapan.

saban atımı

:

Ekime hazırlık olmak üzere  toprağın sabanla sürülüp sabanın bir yana koyulduğu vakit.

“Hamzanın saban atımında çıkıp gelmesi, çakırdikenliğe ateş verenlerin üstüne at sürmesi, sonra hemen kardeşinin karılarıyla evlenmesi, köylülere önceleri oyun gibi geldi.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

sabanan

:

Sabahleyin.

“Sabanan seherinen

Açtım bebeğin yüzünü

Çağırdım da ümit eyledim

Bakıdamadım gözümü”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Miyase’nin Ağıdı, Kaynak Kişi: Süleyman Duman (Çoban Sülo))

sabasü:n

:

Ertesi gün sabahleyin.

sabatdan

:

Sabahleyin, yarın, daha sonraki günlerde.

sabattan

:

Sabahleyin, sabah olunca, yarın, daha sonraki günlerde.

“Oturmuş da Sultan ağlar

Gene dumanlandı dağlar

Sabattan da yaz gelişin

Gapız’ın da suyu çağlar”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

sabattan

:

Sabahleyin, yarın, daha sonraki günlerde.

sabı

:

Arapça “Henüz memeden kesilmemiş erkek çocuk” demek olan “sabi” sözcüğünün halk ağzında söylenişi,”küçük”, “günahsız” anlamında erkek ve kız çocukları için kullanılır.

“Sabı çocuk, yürek dayanmaz.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

Sekseninde beratçığım yazıldı

Doksanında kan damarım üzüldü

Yüz yaşında âzalarım çözüldü

Bir sabî mâsuma döndürdün beni

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.458

sa:bı

:

Sahibi.

sabık

:

Acele.

sabın

:

Sabun.

“Sabınnı suyla doldu

Ulu suyun adakları

Döğüm Hacı’nın canına

Hep gırılmıs edeleri”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Üç Kardeşin Ağıdı -  2, Kaynak Kişi: Döne Ekici)

sabındırık

:

Kağnı arabalarında mazının yanmasını önlemek için sürülen bezir yağının, sabun suyunun konduğu teneke ya da boynuzdan yapılan kap.

sabınnı

:

Sabunlu.

sabi

:

Çocuk.

sablıcan

:

Ateşli bir hastalık, zatürre.

sabur

:

Sabır.

sac

:

Ekmek pişirme aleti.

sac altı kömbe

:

İki sac arasında, köz üstünde ve ateş altında pişirilen çörek, börek.

saca:              

:

Üzerinde yemek pişirmek için kullanılan üç ayaklı demir alet.

saçag

:

Çıkıntı, püskül.

saçak

:

1. Püskül.

“Yarim yiğitler goçâ

Bende ona dökdüm saçâ

Bir bukle bakla çiçê

Yariminen bana benzer”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Hüseyin Ağa’nın Ağıdı (Halbur Ağıdı), Kaynak Kişi: Adil Gök),

İbrişim kuşak kuşanır

Saçağı yere döşenir

Uçkur çözmeye üşenir

Çöz efendim deyip durur

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.626

2. Bulaşık veya tahta bezi.

3. Kıldan yapılmış ipin çıkrıkta bükülmüş hali.

4. Sıcak tencereyi ocaktan indirmek için bez ya da yünden yapılma bir eşye, tutak.

saçgıran

:

Saçı döken bir tür mantar hastalığı.

saçı

:

1. Ruhları memnun etmek için yiyecek ve içecek dağıtan kimse.

“Eski Türkler, olağanüstü güçlere sahip olduğuna inanılan iye ve ruhları memnun etmek, onların yardımını ve rızasını kazanmak amacıyla yiyecek-içecek dağıtırlardı. Bunlara “saçı” adı verilmiştir. Saçılar öz itibariyle “kansız kurban” niteliğindedir. İşte mezarların üstüne serpilen arpa, buğday, bulgur gibi yiyecekler de iyeleri memnun etmek amacını taşır. Kansız kurbanlar sayesinde kara iyeleri memnun ederek mezardan uzaklaştırmak ya da ak iyelerin yardımını kazanmak amacının güdüldüğü söylenebilir. Mezar üzerine arpa ya da buğday serpilmesindeki amaç; mezar başına gelen hayvanların bunları yemesi ve ölüye sevap kazandırmasıdır.”

2. Geleneksel düğünlerde gelin oğlan evine geldiği zaman başından, buğday-arpa, kuru üzüm, şeker ve bozuk para atılması.

“Anadolu’nun hemen her yerinde olduğu gibi Adana ve çevresindeki geleneksel düğünlerde de gelin oğlan evine geldiği zaman başından, buğday-arpa, kuru üzüm, şeker ve bozuk para atılmaktadır. Serpilen buğday, para ve arpa ile gelinin yeni evine bereket getirmesi, kısmetinin bol olması, çocuklarının olması; üzüm ve şeker ile gelinin yeni evinde ağız tadının iyi olması; para ile de gelin ve damadın zengin olmaları amaçlanır. Bu saçıyı; çoğu kez kayınvalide ya da aile büyüğü bir kadın, gelinin arabası üstüne ya da indikten sonra başı üzerine serper.”

(Prof. Dr. Erman Artun, “Çukurova Konar-Göçer Türkmenlerinin Halk Kültürlerinde Eski Türk İnançlarının İzleri” isimli makalesinden)

saçını sakalını toplatmak

:

Traş olmak.

“Saçını sakalını toplat guzum.”

saçkın

:

Tutumsuz.

saçma

:

Saman irisi.

saçmak

:

Dağıtmak.

sadaha

:

Sadaka.

sadakat

:

Atın alnında kıvrık tüylerden meydana gelmiş bir nişan bulunursa bu nişana sadakat adı verilir.

sadana

:

1. İhtiyar. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2.  Öfkeli kimse. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

3. Saf, avanak, budala, sersem, akılsız. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr. Ada.)

saddırmak

:

Sattırmak.

“Çok intizar edim dudduramadım

Yakamı elinden pıddıramadım

Cemakana koydum saddıramadım

İpe sapa gelip düzülmüyor ki”

(Kaynak Şahıs: Celil Çınkır, Şair: Karaozan Eshabil Karademir)

sade fes

:

Dal fes, sarıksız fes.

sadık

:

Doğrulukla bağlı olan.

Ben terk eylesem de diyar-ı gurbet

Âşıklar sâdıklar kavuşur elbet

Dost ile bir saat yapsam muhabbet

Sevdiğim gözüme tüter ayrılık

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.473

sadır

:

Gübre, hayvan gübresi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

sadırlı

:

Çişini tutamayan çocuk.

sadırlık

:

Gübrelik.

sadrazam

:

Osmanlı devletinde Başbakan.

Seherden uğradım ben bir güzele

Her ne dedim ise yoğ inen gider

Uydurmuş yanına kendi menendin

Sandım ki sadrazam tuğ inen gider

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.587

saf bağlamak

:

Dizilmek.

sâfi

:

Tamamıyla, bütünüyle.

Sâfi güzel olan şol bazı kötü

Yiğidin densizi ey'olmaz zâti

Gayet durgun ister silâhı atı

Yiğit el çekmeyip veran olmalı

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.419

safiye

:

Saflık, temizlik.

“Sar’altını saymadın mı?

Safiyesin giymedin mi?

Gözü kör olası Fındık

Emmin öldü duymadın mı?”

(Kaynak: İbrahim Davutoğlu, Yrd. Doç. Dr. Zekiye Çağımlar, Hikayeleri İle Avşar Ağıtları, Adana BŞB Kültür Yayınları, Altın Koza 72, S. 419)

safralık

:

1. Kuşluk vakti.

2. Kahvaltıdan, yemekten önce atıştırılan yiyecek.

3. Ağır işlerde özellikle tarlada çalışanların kuşluk vakti yiyecekleri yemek.

sag

:

Uykusu hafif.

sagca

:

Saksağan.

sa:ğ

:

Şap.

sağantası 

:

Altı yedi litre süt alabilen ve hayvanlardan süt sağmakta kullanılan madeni kap.

sağar

:

1. Herhalde.

2. Sağır.

“Emmi sağar baba sağar

Bu iş getdi bize ağar

Sultan gız biricik idi

Bir dırnağı bin gız değer”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

sağcak

:

Üçgen şeklinde, üç ayaklı, ateşin içine konulan, yemek pişirmeye yarayan araç.

sağıl

:

Sütü sağılacak hayvanlar.

“Sabahınan sağıl geldi

Godazları savışıyor

Yol ver garlı dağlar yol ver

Gız anaya gavışıyor”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Medine’nin Ağıdı, Derleyen: Canan Ceran)

sağılmak, sağlamak

:

1. İyi olmak.

“Sağılmıyor şu sinemin yarası

Aha da İğde’nin kaşı karası

Kirezdir dudakların arası

Keferganiye’de şiren dürülür”

(Ali Rıza Yalman - Cenup’ta Türkmen Oymakları, Hazırlayan: Sabahat Emir, Kültür Bak. Yay. Ankara, 2000, C.I)

2. Aşağı doğru akmak, süzülmek.

“Kendini uçuruma aşağı atacakken bir sarsıldı, dizleri ağırlığını çekemedi. Kayanın üstüne sağılıverdi.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

sağım

:

Süt sağma işi.

“...altın saçlı kızlar sağıma başladılar.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

sağır ay

:

Eylül ayı.

sağır ısıcak

:

Çok yakıcı, kavurucu, bunaltıcı sıcak, sarı sıcak, Çukurova sıcağı.

sağıt

:

Methiye, övünç.

sa:ğlemek

:

İp boyanırken kazana şap dökmek.

sağmal

:

(Süt veren hayvanlar için) Bol sütü bulunan, süt veren, sağılmakta olan.

“Dadaloğlu’m der ki, kolum yazılı

Atım gök-kır attır yanım tazılı

Gelir koyunları yanı kuzulu

Karışmış sağmalı yozunan gelir”

(Cahit Öztelli, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Özgür Yay. Dağ., İstanbul, 1984)

sağmen

:

1. Düğün alayı, seğmen.

“Eliŋ iti hovardalık eder, bizim it sağmen gezer.”

2. Cenazeyi defnetmeye gelenlere de sağmen denilir.

“Hanı gelmedi mi Cennet

Daha dünden öldü Memmet

Yavrumun sağmeni gelmiş

Emmileri etsin minnet”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Fadıma’nın Ağıdı, Kaynak Kişi: Adil Gök)

sağmen gezmek

:

Boşu boşuna dolaşmak.

sağnamak, sağınmak

:

Yumak, makara vb. çözülmek.

sağnanmak

:

İp ve benzer şeylerin çilesini açmak,dolaşık bir şeyi açmak, dolaşık bir hȃle gelmek.

sağnımda

:

Hayalimde.

sağrı

:

1. Atın kalça tarafı.

“Bucak’ta taban eğrisi

Enmez Doru’nun sağrısı

Üç kardeşim birden ölük

Dayanamıyom doğrusu”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I))

2. İnsanın bel bölgesi, sırt, arka.

“On altıda kurt bilekli

Yüreği Hakk’a dilekli

Sağrısı yeşil örekli

Esen poyraz yele benzer”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 595

“Bilmez ağrıyı, döver sağrıyı.”Toroslar bölgesinden mumyalanmış bir söz.

sağsak

:

Belden aşağının pis olması.

sah

:

Gerçek.

sah geçmek

:

Gözden kaçırmak, atlamak, dalgınlıkla unutmak.

saha

:

1. Saha.

2. Çeltik işçisi, özellikle çeltiğin su işini yapan kimse, saka.

“Beyaz şalvarlı olurdu sahalar. Omuzlarında beli, ayaklarında cızması olurdu.”

sahab

:

Sahip.

sahabı

:

Sahibi.

sahal

:

Sakal.

sahan

:

Genellikle bakırdan yapılmış ve kalaylanmış yemek tabağı. Tek kişilik yemek konulan ve değişik şekilleri olan kaplardır.

“Âşık Hüseyin ve arkadaşı bu teklifi kabul ederler. İçeri geçip otururlar. Kız bir bulgur pilavı pişirir. Bir sahana yoğurt koyar. Sofrayı serer.”

(Aşık İmami)

sahan örsü

:

Maraş bakır ustaları tarafından kullanılan bakırcılığa ait bir kavram.

Kapların kenar kısmının yapılmasında kullanılan örstür.

(Cavit, Polat, Osmanlıdan Günümüze Maraş’ta Bakırcılık, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, Şubat 2014. s. 40)

sahan tası

:

1. Süt, yoğurt, cacık gibi sıvı şeylerin konulduğutas biçimindeki büyük araç gereç.

2. İnek sağmak için kullanılan büyükçe bakır tas.

sahametlig çıharmag

:

Kazaya neden olabilecek bir yanlışlık yapmak.

sahap

:

Sahip.

“Şurda da bir dağ gurulmuş

Bizde de o yar varımış

Gadanızı allım eller

Sahapsızlık ne zorumuş”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

sahar

:

Aksi, ters işler yapan.

sahardim ayı

:

Ağaçlara su yürüme ayı.

sahat

:

1. Saat.

2. Özürlü, aksak.

“Ula: çocû düşürün tama, âşam âşam bir sahatlık çıharın sôna serzenişi olmasa ellerini de bırakmak isterdi.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

sahba

:

Dar ağacı.

sahde

:

Sahte.

sahdien

:

Kayış.

sahen

:

Sahan.

“O bir sahen tene verirdi, ohi:cie.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

sahınmag

:

Sakınmak, kendini korumak.

sahırga

:

Kene, sakırga.

sahız

:

Sakız, çiklet.

sahızlıg

:

Aşılandığında fıstık olan ağaç.

sahlep

:

Yaban orkidesi.

saho

:

Ceket, palto.

sahra

:

1. Gezilecek yer, konulup bir süre kalınacak yer.

Hani senin ile yiyip içtiğim

Ulu sahralarda konup göçtüğüm

Şimdi kâr eylemez benden kaçtığın

Soyunup kounuma girmeye idin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.543

2. Susuz ve bitkisiz geniş ova.

Mecnun'a dönmüşüm bilmem gezdiğim

Dağlar mıdır sahra mıdır bel midir

Dostumun bağına girip derdiğim

Lâle midir sümbül müdür gül müdür

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.627

sahrıç

:

Su haznesi, sarnıç.

sahtiyen

:

Çarpana.

sahub

:

Sahip.

sak

:

1. Uykusu hafif. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

2. Gizli.

3. Uyanık, duyarlı.

“Karac’oğlan der ki çile çekilmez

Hozan tarlalara sümbül ekilmez

Sak yabancı ile başa çıkılmaz

İçinden sıdk ile yanan olmalı”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 419

sak durmak

:

1. Uyanık durmak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

2. Saklanmak, gizlenmek; dikkatli, tedbirli olmak.

saka

:

1 Tarla sulayan, sucu, eskiden köylerde, uzak kuyulardan getirilen içme sularının doldurulduğu fıçıları at ve eşeğin sırtına rahatlıkla yükleyebilmek için kullanılan demirci işi heybeler.

2. Eşeğin sırtına semerin üstünden takılan fıçı taşımaya yarayan demirden veya tahtadanyapılan düzenek.

3. Ceket.

sakadı:rak

:

Dengesiz kimse.

sakal teği

:

Akran, yaştaş, yaşıt.

sakalı ağarasıca

:

Gençler için çok yaşayasın, ömrün uzun olsun anlamında yaşlılarca alkış (dua) olarak kullanılan bir söz.

“Sakalı ağırasıca.”

sakalı boklu

:

Sövgü olarak, hakaret etmede kullanılan bir söz.

“Gelme kardaşım, gelme sakalı boklu, gökgözlü ellisekiz.” 

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

sakalım yok ki sözüm dinlensin

:

Analarımız söyler bu sözü.

“Sakalım yok ki sözüm dinlensin.”

sakar

:

Alnında el içi büyüklüğüne yakın beyazlık olan. Sakar keçi, sakar inek vb.

sakar

:

1. Vücuttaki beyazlık.

“Altında da atı sakar

Yarasına sinek çokar

Kibir idi babam oğlu

Elin donluğuna yatar”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

2. Alnında beyaz kıllardan leke olan

3. Atın hafif topallaması.

“Dadaloğlu, ata der “aşkın denizi”

Hiçbir şey bilmiyor da sanmayın bizi

Binit atlar içinde yamandır doru

Üveyi-kır ile sakarsız al gerek”

(Cahit Öztelli, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Özgür Yayın Dağıtım, İstanbul, II. Baskı, 1984 S. 241)

sakar sinek

:

At sineği.

sakarca

:

Bir cins yaban ördeği. Çiğdem manasına da gelir.

“Karga dermiş has bahçenin gülünü

Sakarca zaptetmiş yaşıl gölünü

Nasıl unutayım şirin dilini?

Tatlı sözden ciğerimde yakı var”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 135

sakarlandı

:

Seherlendi.

sakcığan

:

Saka kuşu.

sakdur

:

Uyanık dur.

sakga   

:

Kene.

sakı

:

Ceket.

sakıldak   

:

Koyunların sıvı dışkılarının arka bacaklarındaki yünlere yapışarak kuruması sonucu oluşan sarkıtlar.

sakın olmak

:

Sakınmak, uzak olmak.

sakırga

:

Hortumlarıyla yapışarak hayvanların kanını emen bir böcek, kene, sakırga.

sakıtmak

:

Uzaklaştırmak, geri geri durdurmak.

sakız gev

:

Sakız çiğne.

sakız satarım oyunu

:

Bölgede oynanan bir çocuk oyunu.

SAKIZ SATARIM

Bu bir ekip oyunudur. İki ekipten oluşur. Birinci ekip, biri ebe biri çocuk olmak üzere iki kişiden oluşur. İkinci ekip beş-altı kişi kadar olur, bunlardan biri ebedir. İkinci grup ebenin arkasına sıralanır. Her biri önündeki çocuğun elbisesinden tutar. Birbirlerinden ayrılmamak için sıkı sıkı tutunurlar. Birini grup çocuğun eteğinden tutar,eteğin içinde bir şey varmış gibi kalabalık ekibin yanına gelir: - “Sakız satarım, sakız satarım” diye bağırır. Öbür ekibin çocukları anaya yalvarırlar:

- “Ana bana sakız al. Ana bana sakız al.”

Çocuklarının yalvarmasına dayanamayan ana, sakız satan çocuğun eteğinde sakız varmış gibi alıp çocuklarına dağıtır. Daha sonra sakız satan çocuğa döner:

- “Parasını sonra veririz.” der.

Sakız satan çocuk anasına varır:

- Anne sakızları sattım.

- Hani parası?

- Sonra alacağım.

- Olmaz, git çabuk getir der.

Sakızcı çocuk geri döner. Sakız sattığı anaya gider ve sakızların parasını ister.

- Sakızımın parasını ver.

- Cüzdanım suya düştü.

Annenin arkasındaki çocuğun yanına gider.

- Sakızımın parasını ver.

- Cüzdanım yitti.

İkinci çocuğun yanına gider.

- Sakızımın parasını ver.

- Cüzdanım yandı.

Üçüncü çocuğa gelir.

- Sakızımın parasını ver.

- Cüzdanım çalındı.

Dördüncü çocuğa gelir.

- Sakızımın parasını ver.

- Cüzdanım kayboldu.

Sakız satan çocuk tekrar kendi anasına gider ve “cüzdanları kaybolmuş” der. Anası:

- Git çabuk parayı versinler. Vermezlerse, ak kuzunun birini al gel.

Çocuk öbür ananın yanına gider.

- Sakızımın parasını ver.

- Yazın gel, güzün gel, kel eşeğimin tozunu al, (sonra yanındakilere dönerek) “Asılkara döşeğimin tozunu al” der.

- O zaman ak kuzunun birini alırım.

- Alamazsın.

- Alırım…

 “Ak kuzu” oyundaki çocuklardan biridir. Ana arkasındaki çocukları vermemek için uğraşır. Sakız satan çocuk ta almak için uğraşır. Sakızcı çocuk birisini alınca anasına götürür, teslim eder ve tekrar sakız parasını istemeye gider. Çocukların hepsini alıncaya kadar oyun devam eder.

(Aslı Ağcalar, Silifke Halk Kültürü Araştırması Konulu Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üni., S.B.E.,TDE., ABD, Mersin, 2009, s. 235-236-237)

sakızlık

:

Menengiç ağacı, yabani fıstık.

sakka

:

Hortumlarıyla yapışarak hayvanların kanını emen bir böcek, kene, sakırga.

sakko

:

Saho, palto.

saklayu

:

Saklanma, görünmeme, ortaya çıkmama.

Annacımdan gelen şu mavi donlu

Kaldırmış kolların toz gele deyi

Kendi kendin yad ellere saklayu

Bir ağzın bilmezden söz gele deyi

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.465

sakna

:

Taneli tohum, kabuklu tohum.

sak durmak

:

Kendini korumak. Sak uyanık demektir. Uyanık ol anlamındadır.

saklamalıg

:

Kullanılması gerekirken kullanılmayan, herkesten saklanan.

saklambaç oyunu

:

Bölgede oynanan bir çocuk oyunu.

SAKLAMBAÇ Bu oyunda ne kadar çok kişi olursa o kadar zevkli olur. Sayışmaca ile ebe seçilir. Ebe duvara veya ağaca döner ve gözlerini kapatır. Önceden belirlenen sayıya kadar sayar. “Sağım, solum, önüm, arkam sobe, saklanmayan ebe” der ve gözlerini açar. Bu arada oyuncuların hepsi saklanır. Ebe saklanan oyuncuları gördüğünde ismini söyleyerek sobeler. Sobelenen oyuncular ölür ve oyundan çıkar. Ebe diğer oyuncuları ararken, oyunculardan biri söbelerse kurtulurlar. Kurtulan oyuncu, diğer arkadaşlarına “elma dersem çıkma, armut dersem çıkma” diyerek yardımcı olur. Ebe sobelenen yerden uzaklaşınca, saklanan oyuncular koşarak ebeyi sobelerler. Kaynak kişi Celal Kılın‟ın belirttiğine göre: “Saklambaç oyununda bazen, oyun şaka ile son bulmaktadır. Ebe sayı sayarken oyuncular aralarında anlaşırlar ve herkes evine gider. Oyuncuların dağıldığından habersiz olan ebe uzun bir süre oyuncuları aramaya devam eder”.

(Doğan Aydın, Mersin İli Erdemli İlçesi (Merkez) Folkloru Konulu Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üni., TDE. ABD, Uşak, 2016, s. 220)

sako

:

Ceket. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

sal

:

1. Derme çatma bir tür tabut, cenaze.

“Ali Safa Beyin ölüsünü camiye kadar köylüleri, akrabaları zor taşımışlar, bir ikisi salı taşırken bayılıp yerde kalmıştı.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

“Karac’oğlan eyler firak

Ataş aldı yandı yürek

Sağ yanında hazır gerek

Salı yardan ayrılanın”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004

‘Ölümden öte yol gitmez, mezardan öte sal gitmez.”

(Halil Atılgan, Murtçu Folkloru, Karaisalı Kaymakamlığı Yayınları, 2002)

2. Düzlük, yayla.

3. Devenin sırtına havut yerine konulan bir tür belleme.

“Kara löke salın’ vurdum

Sallandım yanına durdum

Uççacık tenbih eyledim

Dölek bas da indir diye”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

4. Dağın eteği, dağların üstündeki düzlükler.

“Göğsün dediğin gövel yazılar

Garip durnam Kaz Ovası’n arzular

Garbi değmiş kamalayın sızılar

Sıyırt Binboga’nın salını durnam”

(Dadaloğlu, Kaynak: Erhan Çapraz, Fahri Bilge defterlerindeki Kayseri ve Yöresi konulu Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üni., Kayseri 2005)

5. Buğday, arpa gibi kuru gıdaların konduğu ahşap ambar.

6. Eteği, yakını.

“Gayrı geçmem bu gözelin salından

Şeker akar, dudağından, dilinden

Amber kokar zülüfünün telinden

Yen’açılmış bahçedeki gül gözel”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 112

sala:

:

1. Sela, ölen birisinin adını minareden duyurmadan önce Arapça olarak okunan bir çeşit dua.

“Sâlâ ver dendi de bana

Ağlıyordu Döndü ana

O yiğit de genç civana

Kara toprak da aldın mı?”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, İnc’oğlu Mehmet’in Ağıdı- 1, Kaynak Kişi: Songül Bozdogan (Pinegöz))

2. Tarlaların ekim ve nadas sırası.

“Ağyar gelmiş derler senin salana

Desem benim derdim gelmez kelâma

Ay mı doğdu gün mü doğdu âleme

Yoksa yavrum ak göğsünü açtı mı”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004

salaca

:

1. Hasta taşınan sedye.

2. Derme çatma bir tür tabut, cenaze, büyük tekne.

“Ali Safa Beyin ölüsünü camiye kadar köylüleri, akrabaları zor taşımışlar, bir ikisi salacayı taşırken bayılıp yerde kalmıştı.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

salacak

:

Üstünde ölü yıkanılan kerevet, teneşir.

salahana

:

1. Mezbaha.

2. Aklı başında hareket etmeyen, hoppa (kadın, kız).

3. Salakça, denileni yapmayan.

salahane

:

Mezbahane.

salak

:

İçerisi kısmen ıslak geniş alan, pirinç tarlası, pirinç ekilen yer.

“Salakta acılar doğanı

Hacı bey bunun yeğeni
Andırın Ağası ölmüş
Esnaflar örtsün düveni”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

2. Bölge, yer

“Bir yanı çeltik salağı,

Bir yanı Temus süreği,

Camızı gurban adamış,

Gabül olmamış dileği.”

(Mehmet Temiz, Andırın Ağıtları, Yüksek Lisans Tezi, Hastalıktan Ölen Abdil Ağa’nın Ağıdı, Kaynak Kişi: Adil Gök)

3. Gezinti yeri.

“Güzellerin salağına varmalı

El bağlayıp divanına durmalı

Kırmızı kolçaklı altın burmalı