hababam sınıfı oyunu

:

Bölgede oynanan bir çocuk oyunu.

Hababam Sınıfı

Bu oyun en az iki kişiyle kızlar tarafından oynanır. Oynanacak mekânda

yüksek bir duvar gerektiği için ya okul bahçesinde ya da evin kenarında oynanır. Gündüzoynanan bu oyunda oynayacak kişi şu sayışmaca ile belirlenir:

Omodo

Dandikto

Bilemediniz

Babişko

Oynayacak kişi belirlendikten sonra oyun başlar. Oynayan kişi “9‟lar” diyerektopu dokuz defa yerde sektirir, “8‟ler” diyerek topla duvara sekiz defa üst üste parmak pasıyapar. “7‟ler” diyerek topu yukarı fırlatır, ellerini önde ve arkada çırparak topu yakalar. “6‟lar” diyerek voleybolda manşet denilen hareketle topu duvara çarptırır. “5‟ler”dediğinde topu yukarı fırlatıp ellerini bacaklarının arasından çırparak topu yakalar. “4‟ler”dediğinde ellerini duvara yaslayıp kollarını basketbol potası gibi yapar ve topu kollarının

arasından geçirir. “3‟ler dediğinde topu üç defa üst üste manşetle havaya atar. “2‟ler”dediği zaman topu duvara çarptırarak topun bacaklarının arasından geçmesini sağlar.“1‟ler” dediği zaman da kollarıyla çember yapıp topu önce yukarı fırlatıp ardındanvücuduna değdirmeden oluşturduğu çemberden geçirir. Bu döngüyü hatasız tamamlayankişi 1 puan almış olur. 5 puana ulaşan kişi oyunu kazanır.

(Ömer Kırmızı, Erdemli Halk Kültürü Araştırması Konulu Yüksek Lisans Çalışması, Mersin Üni., S.B.E., TDE. ABD, Mersin, 2015, s. 180-181)

habalmak

:

Yüz üstü düşmek, yere kapaklanmak.

habar

:

Haber.

“Üç gün sonra geldi habar

Yola düşdüm apar topar

Midesi ağrıyor sandım

Bacım yaraların ağar”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

Yine habar geldi yârdan yanıma

Kötü sözler kâr etmiyor canıma

Gel der iken gelmez idin yanıma

Kız senin sevdiğin ilâzım değil

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.477

habar böcücü

:

Siyah üzerine mavi benekli, beyaz kanatlı bir çeşit böcek. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

habaranamaz

:

İnat ve aksi kişiler için kullanılır.

“Habaranamazın teki.”

habaranamazın g.tüne gazzık çakmışlar, bu takırtı nerden geliyor demiş

:

Duyarsız ve gamsız insanları özetleyen bir Maraş deyimi.

“Habaranamazın g.tüne gazzık çakmışlar, bu takırtı nerden geliyor demiş.”

habarla:

:

Bölgemiz göçmen ağzında; haberler.

habarsızlıya

:

Habersizce.

Habba

:

1. Fatma.

2. Habibe.

habban    

:

Kuş tutmak için yapılan tuzak.

habbap, habbab

:

Tahta terlik, takunya, nalin.

habbe

:

Yuvarlak bir parça.

ha:be

:

Heybe.

“Diyar diyar dolanırım

Sular gibi bulanırım

Oğlumun hatırı için

Habe takar dilenirim”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Çolalilerin Hacı’nın Ağıtı, Derleyen: Hüseyin Şahin, Kaynak Kişi: Eşi Döndü Gök)

ha:be

:

Heybe.

“Gapısında dor’at bağlı

Heç mi yog bibimin oulu

Neriye gedik Memmet Çavış

Hâbesi üzengiye bâlı”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

habı

:

Çılgın, coşkun.

Habib

:

Sevgili, dost, Tanrı.

habire

:

Ara vermeden, sürekli.

ha:biye

:

Heybeyi.

habul gubul

:

Alt alta, üst üste boğuşmak.

Hac’ana

:

Kadın pazarlayan kötü kadın.

Hac’Aslan’ın Delisi

:

Hacı Aslan’ın Delisi, Maraş’ın cezbeli güllerindendi. Herkesin uğur saydığı dokunmaya çekindiği, üzerinde sadece entariile dolaşan bir kimse idi. Allah rahmet eylesin.

“Hac’Aslan’ın Delisi.”

hac’a:tın

:

Hacca gitmiş hanım.

Hac’Osman

:

Hacı Osman.

hacamat

:

Kan almak, kan akıtmak demektir.

“Ustam, berberliğin yanında,bir çok berber gibi, biraz da halkın ihtiyacına cevap veren eğitimli insanlar olmadığından, başka işler yapardı. Mesela uyuşturmadan bağırttıra çağırttıra diş çekerek dişçilik, çağrılmışsa eve giderek, yok dükkâna gelmişlerse dükkanda ve çoğu da ayakta iğne vurarak sıhhıyecilik, sünnetçilik ve hacamat yapardı.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan II, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

hacana

:

1. Laf alıp götüren.

2. Düğünde geline önderlik eden kadın. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

3. Kızla oğlanın arasını bulan, haber ulaştıran kişi, çöpçatan.

hacar

:

Ağılda süven yerine kullanılan genellikle baltayla yarılmış tahta.

hacat

:

İstek.

“Ben yârim isterim Bârî Hudâ’mdan

Kanlı yaşlar akıtırım didemden

Asla bir hacatım yoktur yârimden

O da bencileyin kuldur Yaradan”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 517

hacatlı: yok

:

Gereği yok.

Hacca, Hacce

:

Bir kadın ismi, Hatice.

“Nenni gara gapıt nenni

Guluncundan döşü enni

Gelmemiş Hacca bacısı

Ellaheme deve kenni”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Gebenli Gır Mustuk’un Ağıdı, Kaynak Kişi: Mehmet Bakacak)

hacer

:

Baltayla yarılarak yapılan kaba tahta.

“Ahmet Emmi, haymanın önüne yapacağı abdest alma yeri için hacer ayarlıyordu en son gördüğümde.”

Haceli

:

Hacı Ali.

hacet

:

1. İhtiyaç, tuvalet.

2. Mal, araç-gereç.

“Muhannet, hacet sahibi eder.”

(Andırın Atasözü)

hacı

:

Hacca gitmiş.

hacı baba

:

Hacca gitmiş yaşlı erkeklere bir hitap şekli.

hacı dezze

:

Hacca gitmiş yaşlı kadınlara bir hitap şekli.

hacı hamza

:

Maraş’a mahsus kendine özgü lezzeti olan bir çeşit armut.

hacı la:leg

:

Leylek.

hacı veli

:

Bir kayısı türü.

hacı yollu

:

Hacc’a giden.

“Karac’oğlan okur Elif be’yinen

Dosta uğramadım ben bu huyinen

Evliyânın hırkasını geyinen

Hacı yollu güzelivar bu çölün”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 572

Hacın

:

Saimbeyli ilçesi.

“Vezir babama yandılar

Maraş Ceyhan bir Adana

Hacın zaferin gazandı

Döşüne geldi madalya”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Yaycıoğlu Ali Ağa’nın Ağıdı, Kaynak Kişi: Mahire Yaycıoğlu)

hacil

:

Hecil, kederli, üzgün, mahcup.

“Karac’oğlan söyler sözün pişirir

Aşkın deryasını boydan aşırır

Seni bir mecliste hacil düşürür

Kötülerle konup göçücü olma”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004

hacil düşürme

:

Utandırma, küçük düşürme.

Karac’oğlan söyler sözün başarır

Aşkın deryasını boydan aşırır

Seni bir mecliste hacil düşürür

Kötülerle konup göçücü olma

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.389

haçan              

:

1. Madem ki, ne vakit ki.

2. Ne zaman, ne zaman ki, ne vakit ki, kaçan.

“Yükseklerde şahin gibi süzülür

Enginlerde turna gibi düzülür

Haçan dostu ansa gönlüm üzülür

Şimdi döndüm düzen tutmaz tele ben”

(Haşim Nezihi Okay, Köroğlu ve Dadaloğlu, May Yay., 1970)

haçan bürü:lan

:

Ne çabuk bre ulan.

Haçça

:

Hatice.

“Geben’inde önü yazı
Koyuna katarlar kuzu
Çırpını çırpını ağlar
Haçça hatun, Bey’in kızı”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

haçen

:

Ne kadar çabuk.

“Haçen bitirdin yemeğini. Çiğnemeden yuttun heral.”

haçlık

:

Harçlık.

“Çığırın babası gelsin

Gır atın gemini vursun

Benim oğlum asger olmuş

Haçlığını çokca versin”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

had

:

Hat, sınır.

Yörüyesin hadden aşıp

Eller ta'nına bulaşıp

Bir körpe derdine düşüp

Sararıp solasın kalan

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.521

hadda

:

Hatta.

“O ohi:ci de üç gün dü:nün işini dutardı, död gün hadda.”

hadde

:

Erimiş demiri döküp tel yapmakta kullanılan alet.

Karac’oğlan der ki belim büküldü

Ağzımın içinde dişim döküldü

Nuh Nebi'nin haddesinden çekildi

Saz çalmayan tel kadrini ne bilir

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.611

haddeden geçmek

:

Bir kimsenin hali, huyu denemeden geçmek.

hadden aşmak

:

Sınırını aşmak, ileri gitmek.

Görünce bilirim aslı yiğidi

Söyler izzetini dilde tanıdım

Gönül belâ imiş hadden aşınca

Bulanık ayları selden tanıdım

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.486

hademi

:

Kolay kolay.

haden

:

Tabakhanelerde içerisinde deri terbiye edilen havuz. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

hadik

:

Kar üzerinde gezerken batmamak için giyilen, altı gönden kesilmiş şeritlerle ya da fındık çubuklarıyla örülmüş daire biçiminde bir çeşit ayakkabı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

hadiŋ

:

Haydi bakalım.

hadini

:

Hadi imdi, acele harekete geç.

hȃdîni, hadiğini aramak

:

Bir kişinin açığını aramak.

hadlöküm

:

Kesin olarak.

haf yüre:m haf

:

Korku içinde beklemek.

hafda sekiz, Cuma dokuz

:

Bir işin sürekliliğini anlatan bir Maraş deyimi.

“Hafda sekiz, Cuma dokuz.”

hafdiye

:

Haftaya.

“Devliki hafdie de bir gar yadı.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

hafılamak

:

1. İnsanların başına belâ açmak ister gibiölçüsüz ve taşkın davranışlarda bulunmak.

2. Çok öğünmek.

“Oğlu mamir çıktı diye hafılayıp duruyor.”

hafindiriglemek

:

Karnı tam doyurmadan ayaküstü bir şeyler atıştırmak.

“Hafindirigledi.”

hafiş, nefiş

:

Karın doyurmayacak şeyleri yemek, abur cubur yemek.

haft

:

1. Küçük su bendi, gölet.

2. Çeşme yalağı, oluk. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

hag

:

1. Hak, doğru, gerçek.

“Oturdum da ben ağladım

Çıkdım da yolu dânedim

Muhannetliği sevmem guzum

Haggımı halal eyledim”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

2. Ücret.

Hag aşı:

:

Âşık.

hag dünyada haklaşmak

:

Ahrette hesaplaşmak.

“Hak dünyada haklaşırık haylossa. Heç möhöm diyal.”

hag sa:bi

:

Hak sahibi, malın gerçek sahibi.

Haggı

:

Hakkı.

hagıġat

:

Hakikat.

haglı

:

Nikahlı.

hagma

:

Hakma, gelin teli.

“Evelden gelinnerde hagma olur udu. İki taraflı olur udu hagma. O hagmi: de nôtallardı yavrım, her bir gelinin aynası olur udu, gonsolunun üsdünde.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

hagos

:

Pulluğun tarlada bıraktığı iz.

hağbe

:

Heybe.

hağırda

:

Nerede?

hağlım hağlım

:

Kadınların başilarına çeşit çeşit renkli iplikleri bağlaması.

“Nerden geldin kız nereye gidersin

Ne kadar dertliydim Mecnun edersin

Başın almış diyar diyar gezersin

Başı hağlım hağlım eğmeli gelin”

(Aşık Mehmet Demirci, Kaynak: Refiye Okuşluk Şenesen, Adana Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği Geleneği, Altınkoza, Adana 2009)

hah

:

Anlaştık, aynen öyle.

hahetme

:

Hak etme.

hahiedli

:

Hakiyetli, vefalı.

hahiedsiz

:

Vakiyetsiz, vefasız.

hak

:

1. Elma ve armut dilimlerinin kurutulmuş hali.

2. Doğru, gerçek, Tanrı.

“Dadaloğlu der de, ne söylesem hak

Şükür olsun Mevlâ’ya yüzümüz ak

Bize bu illerde devir günü yok

Çek atın başına Urum’a doğru”

(Cahit Öztelli, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Özgür Yayın Dağıtım, İstanbul, II. Baskı, 1984)

“Hakını avucuna koydu.”

(Hesabını sormak, yanlış yapılan şeyin cezasını vermek anlamında bir Kadirli deyimi.)

hak divanı

:

Allahın huzuru.

Sıracalar çıksın nazik teninde

Dilerim ölesin tatlı deminde

Yüzün kara olsun Hak dîvânında

Kıyamet gününde başın dar olsun

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.565

hak dünya

:

Ahiret.

Hak meydanı

:

Tahtacılarda, cem yapılan meydan.

Hak Muhammed

:

Son peygamber Hz. Muhammed.

Evvel Allah âhır Allah

Andan ulu gelmemiştir

Hak Muhammed'den sevgili

Hakk'ın kulu gelmemiştir

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.613

hak nazar

:

İyi bakış, uğurlu bakış.

“Karac’oğlan hile yoktur sözünde

Hak nazarım kaldı ala gözünde

Kudret nûrlarını gördüm yüzünde

Güzelliğin bana bildir de yörü”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004

hak perde

:

Sofra, sofra bezi.

hak söylemek

:

Doğruyu söylemek.

Hak yolu

:

Allah yolu, iyi işler.

Som gümüşten daha aktır bileğin

Hak yoluna kabul olsun dileğim

Yavaş yörü mavi donlu meleğim

El âriftir yörümekten hiyl'alır

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.601

hakı bokunu ödemek

:

Maliyetini kurtarmak, ana parayı çıkarmak.

“Ancak hakı bokunu ödedi.”

hakġet

:

Hakikat, gerçek.

hakık

:

Bir süs boncuğu, nar tanesi.

hakına        

:

Doğurmamış iki yaşındaki dişi keçi.

“Banadura ekip yazı bekleyen.
Bir seklem buğdayı ata yükleyen.
Hakınaya birde kuzu ekleyen,
Çaman yapıp yiyenlerin nicoldu.”

(Cezmi Yurtsever, Andırın Tarihi, Adana 2007, S. 187-190, Kazım Temir’in Andırın Destanı isimli Şiiri)

hakıyedli

:

Bağlı, sadık, iyilik yapan, sevgisi ve bağlılığı geçici olmayan, değerbilir kimse.

hakik

:

1. Bir çeşit değerli süs taşı, çok kere kırmızı renklidir.

Ak bilekte sarı hakik

Zülüfü gerdana dökük

Gözün melil kaşın yıkık

Dostum neler duydum bugün

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.570

2. Toprak rengi.

hakir hikir

:

Gülme için taklidi bir kelime.

hakiyetli

:

Bağlı, sadık, iyilik yapan, sevgisi ve bağlılığı geçici olmayan, değerbilir kimse.

“Hakiyetli vezir Ağam
Duranımı bana verdi
Size bir haber vereyim
Şu Bağdat’ta sunam kaldı”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

hakiyetsiz

:

Kadir kıymet bilmeyen, vefasız.

Hakka yetişmek

:

Ölmek.

Hakk’ın kandili

:

Allah’ın yaratıcı gücü.

“Hakk’ın kandilinde gizli sır idim

Anamın beline indirdin beni

Ak mürekkep idim kızıl kan ettin

Türlü irenglere yandırdın beni”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 457

hakkerim

:

Kumrugillerden öterken “Hakkerim” der gibi ses çıkaran bir kuş. Bu kuşun nesli ne yazık ki Maraş’ta tükenmiştir.

hakkın kelamı

:

Allah’ın sözü.

Gelen gider imiş bu kara yere

Mansur cana kıydı çekildi dâre

Hakk'ın kelâmını söyleyip bile

Diller beni sevdiğime ulaştır

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.602

hakkını avucuna koymak

:

Dayak atmak, dövmek.

“Bu gece onu yakalayacak, hakkını avucuna koyacağız.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

hakkını avucuna verdi 

:

İyice patakladı, dersini verdi.

“Hakkını avucuna verdi.”

haklı

:

Nikahlı.

“O ne bilemeyom, koynunda saklın

Derdiçok olaydı dünyada haklın

Var ise hey güzel az buçuk aklın

Beni defterine yaz Elif Elif”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 100

hakma

:

Kakma, oyma işleme.

hal

:

1. Ayak bileğine takılan halka, bilezik, halhal.

“Yaylalar ben bir güzele uğradım

Gümüş nalın giyer altın halınan

Onun her bakışı bir gazi değer

Şu dünyada baha yetmez malınan”

(Haşim Nezihi Okay, Köroğlu ve Dadaloğlu, May Yay., 1970, S. 130)

2. Ben, yüzdeki nokta.

Gizli sırrın yad ellerde diyeyim

Hal olayım al yanağa konayım

Kerem eyle ak gerdandan emeyim

Top kara zülfünün aralarından

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.531

halaha

:

1. Halka.

2. Köy meydanı.

halaha devri

:

Cenazeden sonra yemin savmlarda paranın devredilerek  düşürülmesi.

halaha namazı

:

Kabe’de kılınan namaz.

halaka

:

1. Çevre halkı, mahalleli, konu komşu.

“Heç yatmadı sabaha gadar

Herhalda derdin gâvırı

Guyruğu omzunda halakada zavırı

Hacı Yusuf’a benzerdi itim”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

2. Daire şeklinde güreş seyircisi.

“Hacıların çit alıcı

Gözlen ki leylant gelici

Geniş kurun halakayı

Battal güreşe girici”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Battal’ın Ağıtı, Derleyen: Mustafa Karaman, Kaynak Kişi: Ayşe İlik)

3. Çevre, dolay. (TDK Derleme Sözlüğünden. Osm.)

4. Meydan, köy ortası.

“Vili babamoğlu vili

Halakayı almaz malı

Gelirdim ya babamoğlu

Aşamadım Kurubel’i”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I))

halakaya düşmek

:

Konu komşunun diline düşmek, dedikodusu yapılmak.

halal

:

Helal.

“Oturdum da ben ağladım

Çıkdım da yolu dânedim

Muhannetliği sevmem guzum

Haggımı halal eyledim”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

halal ekmek

:

Temiz süt emmiş, namuslu kimse.

halallaşmak

:

Helalleşmek.

halaman

:

Uydurma söz.

halay

:

Kahramanmaraş’ta düğünlerde oynanan bir oyun. Davul ve zurna çalınarak oynanan halk oyunu. Halay çekmek bu oyunu oynamak demektir.

halayık

:

Hizmetçi.

“Hazere de Karac’oğlan hazere

Bir merhem yap yarelerim tazele

Bir saray yaptırdım şöyle güzele

On halayık hizmet etsin kul gibi”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 436

halaza

:

1. İse.

2. Hasat sırasında dökülen arpa, buğday vb.Gibi tanelerin çimlenmesi ile meydana gelen ürün, çim.

halba:m

:

Halil İbrahim.

Halbır   

:

1. Kalbur, kasnağa takılı deri liflerinden yapılmış tahıl eleme kabı.

“Bir yanda kendi yatıyor, bir çapıt içinde, bir halbırın üstünde, bir yanda çocuk.” 

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

2. Halbur. Andırın’da bir yayla adı. Andırın’da tarihi M.Ö. 2000’li yıllara dayanan çok eski bir yerleşim yeri ve yayla adı.

“Gonak dutdurur Keli’ye

Benzer Hazireti Ali’ye

Halbır’a hayma dutdurur

Davet verirdi valiye”

(Mehmet Temiz Yüksek Lisans Tezi Andırın Ağıtları, Zilfaroğlu İsmail Ağa’nın Ağıdı, Kaynak Kişi: Sariye Gök)

halbırınan su çekmek

:

Senin için olması imkansız şeyleri bile yaparım anlamında ama bu söz daha ziyade latife yollu söylenir ve söylerken de asla yapılması niyeti olmaz.

“Düğününde halbırınan su çekeceğim misalinde olduğu gibi.”

hȃlbîsem / hȃlbusenki

:

Hâlbuki.

halbüküse

:

Hâlbuki.

haldaş

:

Halden anlayan kimse.

Haldan anlar isen haldaş olalım

Anasız babasız kardaş olalım

Gurbet gezdi isen yoldaş olalım

Ucu yâr zülfünde yol gerek bana

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.393

haldır haldır

:

1. Bir işi çabuk ve gürültülü yapmayı anlatır. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

2. (Konuşma için) Kaba-saba. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

haldır holdur

:

Paldır küldür, kaba saba.

haldır huldur

:

Düzensiz, dikkatsiz, özensiz davranış.

hale

:

1. Nasıl?

2. Ayın çevresinde görülen ışık halkası.

“Yolları bürümüş hale

Başımdan gitmiyor bela

Daha çocukların muhtaç

Mor Mercen’im anan öle”

(Yrd. Doç. Dr. Zekiye Çağımlar, Hikayeleri İle Avşar Ağıtları, Adana BŞB Kültür Yayınları, Altın Koza 72, S. 261)

hale turası oyunu

:

Bölgede oynanan bir köy seyirlik oyunu.

HALE TURASI Bu bir düğün oyunudur. Eskiden herkes kuşak bağlanırdı. Düğünlerde gençlerin belindeki kuşaklar bükülür, bükülür. İkiye katlanır, tekrar bükülür, ucu da topuz yapılır, tura olur. 7–8 kişiden oluşan iki ayrı grup olur. Her grubun oyuncuları tek sıra olurlar. Aralarında yirmi beş otuz adım mesafe vardır. Her iki tarafın en öndekilerinin elinde hale turası olur. Gruptaki gençlerden biri turayı havaya kaldırır ve sallar, Yallaaah deyip diğertakıma doğru koşar. Bu takımdaki ilk delikanlıya turayı vurmaya çalışır. Diğer grubun ilk oyuncusu turayı arkasındakine verir, kendi kaçar. Bu defa ikinci oyuncu diğer grubun ilk oyuncusuna vurmaya çalışır. Diğer grubun oyuncusu turayı arkasındaki oyuncuya verip kendi grubunun en sonuna geçer. Oyun böylece devam edip gider. Bu oyun da sin sin gibi, mertçe oynanır. Saldırıya geçileceği zaman yallaaah diyerek karşı grubun oyuncusu ikazedilir.

(Hilal Gülben Gerek, Adana İli Pozantı İlçesi Halk Kültürü Araştırması Konulu Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. S.B.E. TDE. ABD, Adana, 2012, s.171)

haleke

:

Duyulmamış iş ya da olay.

halebi

:

1. Kahramanmaraş’ta düğünlerde oynanan bir oyun.

2. Uzun kulaklı keçi.

halebi dolandı atı

:

Ağıtlarda kullanılan bir kalıptır.At askerden gelen sahibini görünce sevincinden ne yapacağını bilmiyor. Atı Halebi dolanmak, sevinçten uçmak anlamına.

halel

:

Helal.

“Bi tarafdan da diü ki, lan bunun parasını ye. Bunnar beşinci meseb. Şii mesebi. Bunnarın parası halel diü.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

Halep garası

:

Bir karpuz türü.

Halep yolunda eşek izi aramak

:

Bulunması imkansız bir şeyin peşine düşmek

haleslemek

:

Baştan savma yapmak.

haley

:

Halay.

haley oyunu

:

Bölgede oynanan bir köy seyirlik oyunu.

HALEY Yöreye özgü halk oyunudur. Yörenin buraya özgü tek halayı sarı yıldızdır. Erkekler yan yana dizilir. Halay başı eline kırmızı bir pullu mendil alır. Sonra eller taraklanarak bağlanır. Dirsekten bükülüp yukarıda tutulur. Sağ ayaklar yerde bir defa kıvrılır, sekilir. Bir defa kıvrılır, sekilir. Müzik iştahlandı mı hoplayarak ilerlenir. Topluca bu halayın türküsü olan sarı yıldız söylenir.

Aman bir yıldız doğdu yüceden

Aman gavlimiz var dün geceden

Yar, yar, yar, yar, yar, yar aman

Şavkı vurdu pencereden.

Haley, ley liley ley… denerek halay çekilir. Düğünlerde mutlaka oynanırdı. Bizim buralarda çalgı olarak keman olurdu. Sonradan kemanın yerini davul alınca Karaisalı’nın oyunu olan üç ayak oynanır oldu.

(Hilal Gülben Gerek, Adana İli Pozantı İlçesi Halk Kültürü Araştırması Konulu Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. S.B.E. TDE. ABD, Adana, 2012, s.172)

ḥaleye diñelmeK

:

Halaya durmak, halay çekmek.

halhacı

:

Halka attıran.

halhal

:

Kadın ayak bileklerine takılan bilezik.

Ayın on dördüne benzer cemali

Yâri görmeyeli del'oldum deli

Ak topukta şan veriyor halhali

Akkale'den aşar yolu yavrunun

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.563

halı dibi

:

Halı tezgahlarının bulunduğu yer. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

halıs eşşe:mişsin

:

Bu kadar hatayı ancak bir eşek yapardı anlamında bir deyim.

“Gusura galma ama halis eşşêmişsin.”

halife

:

Vekil, yerine geçen kimse.

Hazır ol vaktına Nemse kralı

Yer götürmez asker ile geliyor

Patriklerin inmiş tahttan diyorlar

Bir halife kalmış o da geliyor

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.616

halik

:

Moloz. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

haline koymamak

:

Gönlüne bırakmamak.

“Haline koymadı.”

halipçi

:

Tarhana mevsiminde İslahiye tarafından Maraş’a gelerek yavan yoğurt ve tuzsuz yağ üretimi yapan insanlar.

halk etmek

:

Var etmek, yaratmak.

Kaşları siyah karadan

Seni halketmiş Yaradan

Şimdi ne geçti aradan

Küskün müsün akça gelin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.544

halka

:

Halka. Çevre, dışarı, halk arası mahalle.

“Heç yatmadı sabaha gadar

Herhalda derdin gâvırı

Guyruğu omzunda halakada zavırı

Hacı Yusuf’a benzerdi itim”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

halka namazı

:

Tahtacılarda,cemde halka şeklinde oturularak kılınan namaz.

halkalı cırrık

:

Bir kuş.

halke

:

Su, süt vb. şeyleri koymaya yarayan, çoğunlukla bakırdan yapılan bakraçtan büyük bir çeşit kova. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

halketmek

:

Yaratmak.

hallak

:

Yaratıcı, yaratan, var eden.

hallaşmak

:

Hȃl hatır sormak, sulh olmak.

halli, hallice

:

Zengin.

halva     

:

Helva.

halvane kazanı

:

Altı dar üstü geniş kazanlardır.

ham                

:

1. Bozuk, karaktersiz (İnsan sütü).

Yiğit yiğide yad olmaz

Eyilerde ham süt olmaz

Bin kaygı bir borç ödemez

Gamlanma gönül gamlanma

Yiğit yiğide yâr olur

Kötülerde ham süt olur

Kara gün ömrü az olur

Gamlanma gönül gamlanma

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.390

2. Olgunlaşmamış, deneyimsiz.

Gelin der ki kalk gidelim pazara

Uğradalım usul boyu nazara

Beş on türlü meyva gelir pazara

Yetkini m'alırlar yoksa hamı mı

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.429

ham çalmak

:

Terli iken ahıra bağlanan hayvan hastalanmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

ham demir

:

Kötü, kabul görmeyen, makbul olmayan.

Avluda bağlıdır yiğidin atı

Her nere varırsan söylenir medhi

Altuna batırsan iy'olmaz kötü

Aslı ham demirden cevherdar olmaz

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.647

ham keyf

:

Keyfin başlangıcı.

hamçor

:

Tuzlu topra, tarla.

hamam gızdırmak

:

Su ısıtmak.

hamamcı

:

Cenabet.

hamara kancığı

:

Yeni yavrulamış dişi köpek gibi saldırgan

hamaylı, hamayli

:

1. İçinde dua olan ve boyna asılan bir çeşit muska.

“Hamaylısı var döşünde

Ağlı fesi de başında

Öldürmüşler Mullacığı

Gargılığı’ın üst başında”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar - Andırın’dan Derlemeler - 120)

Dostumun elinde bir tutam çiçek

Ne kadar medhetsem o kadar göğçek

Getir hamaylını yeminler içek

Yâr sevmedim senden başka güçücek

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.469

2. Nazar boncuğu.

“Aşıklar söylerler güzelin hakkın

Ne olur sen seni engelden sakın

Sar sağına soluna hamaylşı dakın

Bu millet çürüdür gözünen seni”

(Aşık Mehmet Demirci, Kaynak: Refiye Okuşluk Şenesen, Adana Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği Geleneği, Altınkoza, Adana 2009, S. 220)

hamaz

:

1. Toz, duman.

2. Muhbir, müzevir, ispiyon eden, gammaz.

hambal

:

Hamal.

“Bu işin hamballığını ben yapdım safasını o sürdü.”

hambal namazı

:

Tuvalet sıkışıklığı ile kılınan namaz.

hambelis

:

Murtun meyvesinden daha büyük ve beyaz olanına verilen ad. Yaprakları yaz kış yeşil kalan, mısır tanesinden biraz büyükçe söbe meyvesi olan bir çalı ve onun meyvesi, mersin.

hambelis, hambeles, hambeleş

:

Murtun meyvesinden daha büyük ve beyaz olanına verilen ad. Yaprakları yaz kış yeşil kalan, mısır tanesinden biraz büyükçe söbe meyvesi olan bir çalı ve onun meyvesi, mersin. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

hamd

:

Allaha şükretmek ve onu övmek.

Ömrüm uzun eyle Bârî Hudâ

Hamd ü senâ şükür etmek isterim

Çalışıp kazanıp nefîs ta:mlar

Dişlerim var iken yemek isterim

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.501

hamem

:

Hamam.

“İlyas Ağa’nın tellallık yani natırlık yapan hanımı Zeynep Bacı’nın gurnanın kenarında duran hamam tasını kaptığı gibi;Aman şafâ gapanasıca, ne geziyon sen hamemdêê? Zavırıyla saldırması bir olmuş.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

hameyli

:

Kötülüklerden korunmak amacıyla muska gibi yapılarak kola ya da boyna takılan, içinde Kuran’dan ayetler olan cüz.

hamgeme camgeme

:

Telaş, gürültü.

hamı kesilmek

:

1. Kaynatılan pekmezin kül atılarak tortusunun dibe çökertilmesi.

2. Bağ ve bahçenin ilk defa bellenmesi veya çapalanması.

3. Hayvanların baharda kış günü sürekli kaldıkları ahırdan çıkarılarak ayaklarının açılması.

hamıd

:

Arabaya koşulan hayvanın boynuna geçirilen halka.

hamır

:

Hamur.

“Arvatların hamır yuğururkan ekmek yaparkan unnan hamurnan oynuyan erkek çocuklara: “bi yeriniz düşer lan, hamırnan oynaman” demeleri… incilerimizin başında gelenlerindendi.”

(Kadirli Bekereci Köyünden Ekrem, Kaynak: www.bekerecikoyu.com.)

hamır yu:ran

:

Peygamber devesi denilen, çekirgeye benzeyen bir hayvan.

hamıt          

:

Atların pulluk ve gem çekmesinde boynuna takılan çember.