nacar

:

Marangoz.

“Marangozlar Çarşısı vardı, Çarşı Cami’sinin hemen önünde. Marangoza daha eski Elbistanlılar nacar derdi. Nacar neccar kelimesinin değişmiş halidir. Neccar da dülger, doğramacı ve marangoz demektir, zaten.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

nacebetmeli

:

Ne yapmalı?

naçar

:

Çaresiz.

“Adana Angara arası

Azgın yavrımın yarası

Altına dartarım demiş

Naçar galmış beğ babası”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

“Naçar kaldım şu yavruyu öğmeden

Çözemedim ak göğsünü düğmeden

Emsem dudağını kimse duymadan

Eninde gecinde bana eş m’ola”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, S. 387

na:dar

:

Ne kadar?

“Goç garı yağdı kakmaz

Yavruları küsük bakmaz

Nâdar evlatlar olsa da

Heç biri de yerin dutmaz”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Feridun’a ve Hatice’ye Ağıt, Derleyen: Caner Özarslan, Kaynak Kişi: Musa Şahan, Sonay Saygı)

na:dara

:

Ne kadar?(TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

“Aman biz çocûkene oulum nâdara keyif geli:. Ben işde iki gardaşım evlendi.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

nadarsız

:

Doyumsuz, iştahı tatmin olmayan.

nadas

:

Yabani otları çürütmek için tarlayı sürüp toprağını altüst etme.

nafa:

:

Nafia, bayındırlık işleri.

nagadar

:

Ne kadar?

“Koca garı can istiyor

Kaldırmaya kol istiyor

Nagadar da iyi baksam

Çocuklarım baba istiyor”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Feridun’a ve Hatice’ye Ağıt, Derleyen: Musa Şahan, Sonay Saygı, Mulla Kılınç, Kaynak Kişi: Gülhanım Başçoban)

nagehan

:

Ansızın.

Nâgehan geçerken uğradı yolum

Tecnis'te bir Arab güzeli gördüm

Ben bir su istedim o sofra kurdu

Tecnis'te bir Arab güzeli gördüm

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.512

nagtan

:

Ne yapıyorsun?

nağar

:

Sığır sürüsü.

nâğma

:

Nağme, mektup.

“Miğır oğlu dostuna habar sal gelsin burada görüşek. Derhal bir nâğma yazarak, Elboğlu’na gönderdi. Ey Elboğlu dosdum sen, sen olasın, ala-bacaķ atı, gücük guşu, kör zârı, gırh atlıynan barabar acele gelesin. Derhal nâğmasını alır almaz dümbelekler dö:lmiye başladı. Atlılar başına birikip, Elboğlu dedi ki: elbisi:zin, eyisini geyin atızın iydine binin, silahlarızın en gıymatlısını alın, yârin Maraşa hareket edin dedi.”

(Ahmet Caferoğlu, Anadolu Ağzı Derlemeleri, Maraş Bölümü, Kaynak kişi: Tokmaklı’dan Ehmet Kılıç)

nahak

:

Haksız.

nahal

:

Nasıl, ne durumda?

nahana

:

Lahana.

nahar

:

1. Yemek, aş.

2. Ahır, büyükbaş hayvan sürüsü.

“Oğlunun da adı Gara

Atını galdırır nahara

Senin için sürmel’eşim

Ağ golarım gara gara”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

naharcı

:

1. Yabanıl at çobanı, hergeleci. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Büyükbaş hayvanları otlatan kimse. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

“Yunlu şişek düğürcüsü

Böyle m’olur sonuncusu

Gızı dulu bilmez imiş

Topallar’ın naharcısı”

(Kaynak: Hürü Köse, Andırın Büveme Köyünden)

naharcı oyunu

:

Bölgede oynanan bir çocuk oyunu.

NAHARCI OYUNUDaha çok güldürmece bir oyundur. Beş altı kişi bir yere toplanır ve aralarından biri naharcı olur. Naharcı olan kişi bacağının arasına çomça, karnına da tava bağlar. Aralarından biri naharcıya, “Oğlum, naharcı bizim inek nereye gitti? der. Naharcı da “İnek gitti.” der ve bacağındaki çomçayı karnındaki tavayavurdurarak ineğini soran kişiye, “Al sana bir umuk.” der ve oradakiler gülerek eğlenirler.

(Uğur Bilgici, Osmaniye / Bahçe Halk Kültürü Üzerine bir Araştırma Konulu Yüksek Lisans Tezi, Osmaniye Korkut Ata Üni., S.B.E., TDE., ABD, Osmaniye, 2018, s.169)

nahas

:

Nasıl oldu, nereden aklına geldi, ne has?

nahfiri

:

Lahuri.

“Belinde nahfiri şalı

Bunu gören olur deli

Ata binip yörüyüşün

Parlar meşlahının teli”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

nahfiri şalı

:

Lahuri şalı.

nahır

:

1. Büyükbaş hayvan sürüsü. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr. Ada.)

“Köyün nahırı, camiinin önündeki alana baştan başa serilmiş yatmışlar, geviş getiriyorlardı.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

2. Hayvanların yemlenmek için toplandığı mahal.

“Nahırcı başı her ay hayvanları sayar buna göre hayvan sahiplerinden para alır. Bu paranın adı haktır. Büyüklerden para alır. Yavrulardan hak almaz. Bunun da her ay sonunda hesabını verirken senin şu kadar haklın var der. Para alırmış. Maraşlı bu olaydan dolayı bazen haklı haksız lafı geçince  sen haklısın der ve gülerler.”

(Teşekkürler Metin ŞİRİKÇİ ağabey. Ruhun şad olsun.)

nahır ereği

:

Hayvanların köy yerinde sığırtmaça teslim edilmek üzere toplandığı yer.

naḫırcı

:

Çoban. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

nahış

:

Nakış.

nahıt

:

Ne vakit?

nahız

:

Hergele, kötü adam.

nakdi enduh

:

Kazanılan para, kazanç.

nakış

:

Süs.

Kızlar güzel amma nakış iş ile

Boynun donatırlar tel kumaş ile

Püsküllü boncuklu yüce baş ile

Al yeşil gerdeğe giresi kızlar

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.580

nakış nakış

:

Pek süslü, çok süslü.

Her yiğidin devlet konmaz başına

Yâr ağlatan doyar m'ola yaşına

Göğsü nakış nakış tavus kuşuna

Benzettim yavruyu seçemiyorum

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.510

na:kıt

:

Ne vakit, ne zaman?

nakkal

:

Buğday sapından yuvarlak olarak örülmüş ve araplardan alınmış ekmek koymaya yarayan bir sepet türü.

“Buğday sapından yuvarlak olarak örülmüş ve Araplardan alınmış ekmek koymaya yarayan bir sepet.”

(Ali Rıza Yalman - Cenup’ta Türkmen Oymakları, Hazırlayan: Sabahat Emir, Kültür Bak. Yay. Ankara, 2000, C.I)

nalbat

:

Nalbant.

“Bulanır göğnüm bulanır

Al at nalbat da dolanır

Selam söylen Salcoğlu’na

Yatsıya garşı sulanır”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

nalbir mükisâdiki

:

Düz ve yassı taşlarla oynanan bir çeşit oyunda yapılan sayı. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

nalça

:

Ayakkabının burun ve topuğuna çakılan demir parçası.

“Süyüklerde uçan serçe

Postala çekerler nalça

Kurban olurum babam oğlu

Kara kekil parça parça”

(Afşin’in Ağıtları, Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Yiğit’in Ağıdı, Derleyen: Sadettin Kaya, Kaynak Kişi: Serhat Sarı)

nalçabaş

:

Engerek yılanı.

naldırnaç

:

Kaydırak oyunu. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

nalet

:

Lanet.

nalın

:

Takunya.

Al önlükle mavi yazma

Gey karşımda salın dilber

Yalın ayak yere basma

Geyin altun nalın dilber

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.586

nalını sökmeye ölmüş eşşek aramak

:

Fakirlikle terbiye edilen kimselerin çaresizlikten çıkış yolu aramalarına bir örnek.

“Nalını sökmeye ölmüş eşşek aramak.”

na:lin

:

Bölgemiz göçmen ağzında;  takunya, nalın.

nallama

:

1. Maraş bakır ustaları tarafından kullanılan bakırcılığa ait bir kavram.

Çift taraflı kullanılan, bir ağzı nari, diğer ağzı miyane şeklindeki alettir.

(Cavit, Polat, Osmanlıdan Günümüze Maraş’ta Bakırcılık, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, Şubat 2014. s. 40)

2. Nal çakmaya yarayan küçük çekiç. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

3. Dik yokuşlarda atların kaymaması için merdiven biçiminde yapılmış yol. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

nam

:

Şöhret, şan, ün.

Âşıklar nam ister lebin balından

Aç bir kapı göster dehana dilber

Sarsam usul boyun emsem lebinden

Döner deli gönül şahana dilber

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.584

namahrem

:

Yabancı, dinen başka erkeklerle görüşmesi yasak olan kadın.

Ak göğsünde düğmelerin çitinsin

Güzeller içinde ahdi bütünsün

Bilmem nâmahremsin bilmem hatunsun

Poşuyu yüzünden kaldır da yörü

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.644

namas

:

Bölgemiz göçmen ağzında; namaz.

namaz böldürmek

:

Namaz kılanı şaşırtmak, namazı sakat etmek.

“Gül bülbülün sekiminden

Perçem zülüf takımından

Geçme mescit yakınından

Çok namazlar böldürürsün”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 575

namazla:

:

Üzerinde bir tek kişinin namaz kıldığı küçük bir yaygı, seccade.

namazla:

:

Üzerinde bir tek kişinin namaz kıldığı küçük bir yaygı, seccade.

namazlağı

:

Üzerinde namaz kılınan kilim, post vb. şeylerden yapılmış seccade. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

namçı

:

Elde dokunan en iyi cins kepenek, yamçı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

name

:

Mektup, nağme.

Nazlı yarim bana name göndermiş

Ahiri yazılan bade selâmdır

Cevabın gönderdim ben de o yare

Kız benim koynumda gizli lâlemdir

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.606

namert

:

Mert olmayan, dürüst olmayan.

Binelim Arab atlara

Yaraşır koç yiğitlere

Ağzı açık nâmertlere

Yiğit sırrın açmak olmaz

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.646

na:met

:

Nimet.

“Nâmet çarpsın kine doruyu sölüyom.”

na:met zarınç olur

:

Yemek sofrada bekletilirse üzülür anlamında bir deyim.

“Nâmet zarınç olur.”

namırs

:

Namus.

namırsa siyeç 

:

Enişte.

namırsız

:

Sevgi ifade eden bir hitap.

“Namırsız.”

namırsiye

:

Cibindirik, cibinlik.

“Bilhassa bağevlerinde haşarattan korunmak için çadır şeklinde olan cibindiriğin bir adı da namırsiyeliktir. Yatan insanları başkasının görmesi hoş karşılanmadığı için böyle denilir.”

(M. Metin Şirikçi, Maraş’ta, Yusufcuk Bas. Yay. Tan. Hiz. Ankara 2001)

namırslı

:

Namuslu.

namıs

:

Namus.

“Punara inmiş su içmiye

Atına yonca biçmiye

Düşman karşıdan gelişin

Namıs eylemiş gaçmiye”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Yoncalı Ömer’in Ağıdı - 2, Kaynak Kişi: Âsık Mustafa Keleş)

naminde

:

Adında, isminde, namında.

namlı

:

1. Samanından ayrılmamış arpa, buğday yığınları. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

2. Ünlü.

Kadir Mevlâ'm budur senden dileğim

Oynat beni gelin inen kız inen

Çıksam Binboğa'ya yayla yaylasam

İçsem sularını namlı buz inen

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.531

3. Samandan ayrılmakla birlikte henüz elenmemiş tahıl yığınları. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

namlı namlı, namlu namlu

:

Öbek öbek, parça parça, bölük bölük.

“Kederlenme deli gönül

Yiğide hürmetler olur

Namlı namlı kar istersen

O da çiçek dağınd’olur”

(Haşim Nezihi Okay, Köroğlu ve Dadaloğlu, May Yay., 1970)

Yücesinde namlı namlı karın var

Seni yaylayacak zamanım dağlar

Başından aşmağa yoktur takatim

Kalmadı dizimde dermanım dağlar

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.577

namsiye

:

Cibinlik.

namtı     

:

Sapsız bıçak, çakı, bıçağın madeni kısmı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr. Osm.)

namussuz

:

Ahlak kurallarına aykırı davranan.

Yalınız git yoldaş olma yüzsüze

Selâm verme erkânsıza yolsuza

Komşu olma nâmussuza arsıza

Âkıbet üstüne hiyle getirir

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.612

namza

:

Mahmuz, horozun ayağındaki tırnak

namza vurmak

:

Horozun mahmuzlaması, söz dokundurmak.

naŋaz

:

Aksi.

nanca:cık, nanca:cıg

:

Ne kadarcık, çok az.

nancağız

:

Bu kadar mı? Çok az, yetmez.

nanca:z

:

Bu kadar mı? Çok az.

na:pıcın

:

Ne yapacaksın?

“Namti: nâpıcın?”

na:ptın

:

Ne yaptın?

“Nâptın ö:le. Beğendin mi etdi:ni”

nar

:

1. Aşırı sevgi.

Bir adam hasmını utandıramaz

Elde külliyetli var olmayınca

Pervane şem'ini uyandıramaz

Başta sevdâ kalbde nâr olmayınca

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.382

2. Ateş, cehennem ateşi.

Karac’oğlan düşüp derde

Gece gündüz yanar nârda

Hak kadı olduğu yerde

Kabrimden çıkar ağlarım

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.490

nar çarda:

:

Evlerin kiler odalarındaki asma kat.

nare

:

Kahramanmaraş’ta düğünlerde oynanan bir oyun.

narh

:

Biçilen fiyat.

narına yanmak

:

Başkasının işlediği bir suçtan dolayı ceza görmek, sevdasıyla tutuşmak.

Karac’oğlan söyle sözü utanma

Varıp yad ellerin nârına yanma

Gitti gurbet ele yâr gelir sanma

Ahd u aman edip gel kömür gözlüm

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.516

narınca

:

Narenciye, turunçgiller.

Meselā narınca olsun muzu olan arkadaşlarımız da var.

nari

:

Maraş bakır ustaları tarafından kullanılan bakırcılığa ait bir kavram.

Bakırda oluklaşmış kısımları toparlamak için kullanılır. İnce ağızlıdır.

(Cavit, Polat, Osmanlıdan Günümüze Maraş’ta Bakırcılık, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, Şubat 2014. s. 40)

nariyo:dun

:

Ne arıyordun?

“Antepde nâriyodun dedi, goca arıyodüm dedim, gulüşdüler.”

(Mehmet Dursun Erdem, Esra Kirik,  Sibel Üst, Güner Dağdelen, Türkoğlu Ağzı, Kahramanmaraş Ağızları-1)

narkı kesilmek

:

Narhı kesilme, fiyatı belirlenmek.

narpız

:

Pınarların çıktığı yerlerde ve sulak yerlerde yetişen yabani yarpuz.

naru cahim

:

Cehennem ateşi.

nas

:

İnsan.

Karac’oğlan der ki söyle sözünü

Hakk'a teslim eyle kendi özünü

Nâs işine karalama yüzünü

Yolun doğrusunu buldun mu gönül

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.481

nası

:

Bölgemiz göçmen ağzında; nasıl.

nasıssa

:

Nasılsa.

nasib etmek, nasib eylemek

:

Fırsat vermek, eriştirmek.

Kadir Mevlâ'm senden bir dileğim var

Muhannat kuluna muhtaç eyleme

Cennet-i Âlâ'yı nasib et bana

Sırat Köprüsü'nden yolum bağlama

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.388

nasihat almak

:

Öğüt almak.

Yedirdin içirdin hepsi de yalan

Âhır ömrümüzü ederler talan

Bu sözüm dinleyip nasihat alan

İşidip tutanı duymak isterim

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.502

nasihat etmek

:

Öğütlemek, öğüt vermek.

Dinle imdi bir nasihat edeyim

Kullar muhannata muhtaç olmasın

Doğru yolu koyup sarpa gideyim

Sevdiğim gönlüne gamlar gelmesin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.558

nasip

:

Kısmet.

nassın

:

Nasılsın?

“Nêdiyon Mustafa dayı? Nassın? Diye sordu.”

(İbrahim Boysal - Dönük (Roman) Cadde Yayınları, İstanbul 2006, I. Baskı)

naşal

:

Güleryüzlü, neşeli kimse. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr. İç.)

na:şi

:

Kötü niyetli.

“Yüğrük salarlar koşuya

Deme râzını naşiye

Yârden ayrılan kişiye

Zulum deyi dey’ağlarım”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 490

natarsınız baaz

:

Ne yapıyorsunuz hanımlar? (bayanlara)

natdaŋ

:

1. Ne var ne yok? (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

2. Ne yapıyorsun? Nasılsın? (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

natdaŋız

:

Nasılsınız? Ne yapıyorsunuz? (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

natıflamak

:

Bunamak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

natır

:

1. Yeni dikilen fidanların sallanmaması için yanlarına dikilen kazık. (TDK Derleme Sözlüğünden Osm.)

2. Efeye yardım eden kimse. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

3. Kadınlar hamamında keseci.

natıra

:

Kadın Hamam Kesecisi

nattan gı? napan baz? neci eden baz?

:

Ne yapıyorsun, nasılsın? (bayana)

natuyonuz

:

Ne iş yapıyorsunuz, ne yapıyorsunuz.

navakıt

:

Ne zaman.

“Burma bıyık kekil desde

Buna navakıt olduk hasda?

Kimse olmaz buna gayıl

Gerek düsmannara dosda”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Askerde Ölen Kâmil’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Emine Gök (Hodul Emine))

navar

:

Kapı kilidi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

navaat

:

Ne vakit, ne zaman.

navıtıyonuz

:

Ne yapıyorsunuz.

“Adamca:z üsdünü geyinmiş, ufak ufak şö:le bir geziniyim derken; vardı: yerde ya süven şimşediyollar ya a:l yapıyollar ya da herhangi bir iş dutuyollar. “Selamünaleyküm, golay gelsiŋ, navıtıyoŋuz birulan.” sözleriyle ortama girmiştir, başına gelecekleri düşünmeden. Derken; “Ne o birulan tiril tiril geyinmişsiŋ, yardım etmiyeci gimi”, “ Öle mi yardım ediciŋ, eve gedip üstüŋü de:şdirip mi yardım ediciŋ.” şakalarına maruz kalacaktır muhtemelen. O da yapılan işe; eleştirel gözle yaklaşıp; “Ö:le olmaz bire, şö:le yapsana.” derken dayanamayıp, işe başlamışdır bile, “Dur bire, üsdüŋü batırıŋ şimdi.” sözlerine aldırmadan. “ şeklindeki tevazulu durumlarımız incilerimizin başında gelenlerindendi.”

(Kadirli Bekereci Köyünden Ekrem, Kaynak: www.bekerecikoyu.com.)

navrak

:

Neşe, keyif.

navrız

:

Navruz.

“Gelininin adı Durdu

Elleheme düğün gurdu

Gadanızı alıyım eller

Navrız gızı gelin verdi”

(Mehmet Temiz Yüksek Lisans Tezi Andırın Ağıtları, Osman’ın Ağıdı, Kaynak Kişi: Celil Dalkıran)

nayla

:

Nasıl, ne ile?

“Yüksek Halburlu da yayla

Ben daha görmedim böyle

Halini sormaya geldim

Eşim yaraların nayla”

(Afşin’in Ağıtları, Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Murat’ın Ağıdı, Derleyen: Ferhat Kuzu, Kaynak Kişi: Zeynep Teke)

nayle

:

Nasıl, ne şekilde?

naylon  

:

1. Lastikten yapılan ve kadınlar tarafından giyilen ayakkabıya verilen ad. Naylon ayakkabı.

2. Traktör römorku.

naz

:

Cilve, kendini beğendirme amacıyla yapılan davranış.

Soğuk sular akar dağda

Mor menevşe biter bağda

Sarılıp yatacak çağda

Nazına kurban olduğum

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.509

Yâre selâm söylen seher yelleri

Çıkıp şu yollara naz eylemesin

Bağlan ak güllü derin gölleri

Uçan turnaları kaz eylemesin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.557

Kışlar arasında böyle yaz olmaz

Her şahanın avladığı baz olmaz

Eğer naz edersen böyle naz olmaz

O zaman darılıp öfkelenirsin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.561

naz götürmez

:

Yapılan nazın kaldırılamaması.

Boynunu uzatıp geri sakınma

Naz götürmez kara bağrım ezgindir

Al yanağa çatal teller sokunma

Aşk elinden zarı gönül bezgindir

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.608

naz güz

:

Naz niyaz. Nazlanmak anlamında.

Bu benim yeğēnim ben bunu nazıla gúz ile aldım.

naz postuna oturmak

:

Aşırı derecede nazlanmak.

Yâr oturmuş kurulur naz postuna

Hiç bakmıyor yâranına dostuna

Yaz gelince çayır çimen üstüne

Yâr bâde doldurur elleri bir hoş

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.636

nazar

:

1. Bakış, bakma, göz atma.

Karac’oğlan der ki okur-yazarım

Domurcuk memede kaldı nazarım

Hırka geyer derviş gibi gezerim

Yâr için abdala uyarım kalan

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.520

Kaşların neden eğmişsin

Kız sana nazar değmesin

Ak göğsün çapraz düğmesin

İznin ile çöz ver bana

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.394

2. Kervan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

nazar kılmak

:

Bakmak.

Karac’oğlan der ki kılayım nazar

Bilezik takmağa kolların çözer

Geyinmiş kuşanmış salınır gezer

Gümüş kemer ince belinen oynar

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.581

nazara gelmeg

:

Göze gelmek.

nazardan saklamak

:

Kötü bakış sahiplerinden kurtulmak.

Ala gözlerini sevdiğim dilber

Korkarım ki sarpa düşer yolunuz

Kadir Mevlâ'm tek saklasın nazardan

Zalim anan suya salmış yalınız

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.650

nazarı kalmak

:

Hayranlıkla bakmak.

Karac’oğlan der ki koçtum çağında

Çok nazarım kaldı göğsü ağında

Seyrândan gelirken Kemnun Dağı'nda

Yolunu yitirir dağı yandırır

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.602

nazı geçmek

:

Dileğini kabul ettirecek kadar hatırı sayılmak.

Benim bu dünyaya geçmiyor nazım

Felekten kalmadı gayrı niyâzım

Halımı sen anla hey iki gözüm

Derdimi diyecek dil bulamadım

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.484

nazı ne haberca

:

Yersiz amansız naz.

nazik

:

İnce, kibar.

Keten gömlek giymiş yakası nazik

Kollarını sıkmış altın bilezik

Öpmeye kıyamaz sevmeye yazık

Baba nerden aldın sen bu gelini

(Hilal Gülben Gerek, Adana İli Pozantı İlçesi Halk Kültürü Araştırması Konulu Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. S.B.E. TDE. ABD, Adana, 2012, s.193)

nazilmek

:

İncelmek.

Naziyfe

:

Bölgemiz göçmen ağzında; Nazife.

nazlanı

:

Nazlanarak.

Sabahleyin tan yüzüne

Sürmeler çekmiş gözüne

İk'elin almış yüzüne

Güler nazlanı nazlanı

Dostun bahçasına girdim

Domurcuk güllerin derdim

El bağlayıp selâm verdim

Alır nazlanı nazlanı

Karac’oğlan der merdane

Güzel içinde bir dane

Zülfünü dökmüş gerdane

Tarar nazlanı nazlanı

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.426

nazlı

:

1. Naz eden, pek de gönüllü olmayan.

Yaylanın hası da şu nazlı pınar

Aşnası olanlar yolları dener

Duramaz dillerim nazlımı arar

Dilimi tutup da duramıyorum

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.510

2. İnce zarif.

İndim gittim yaylasına eline

Hayrân oldum ben bir taze geline

Kadir Mevlâ'm nice öğmüş yaratmış

Gümüş tasma takmış nazlı beline

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.409

3. Naz eden, cilve yapan.

Karaman'dan nazlı yârim Konya'dan

Geldik de ne bulduk yalan dünyadan

O ak kollarını dola boynumdan

Leblerime yoldaş yap yanakların

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.539

ne:

:

Bölgemiz göçmen ağzında; niye, neden.

ne

:

1. Şaşkınlık ifadesi. Ne demek istiyorsun?

2. Buyur efendim.

ne biliyim

:

Bilmem ki.

ne den ülen sen

:

Ne diyorsun sen?

ne eşgisi var ne datlısı

:

Ne kötü söyler ne de iyilik yapar, etliye sütlüye karışmaz, kendi halinde mazbut bir yaşantısı var.

“Ne eşgisi var, ne datlısı.”

ne hana minnet ne hancıya

:

Kendi başının çaresine bakmak.

“Ne hana minnet ederim ne de hancıya.”

ne kadar kurtlusun

:

Çok hasetsin, şüphecisin.

“Ne kadar kurtlusun.”

ne has

:

Nasıl oldu da

ne oldum delisi olmak

:

Görmemiş birine imkan verildiğininde şımarması, aslını ve çevresini unutması

“Ne oldum delisi olmuş.”

ne taşırdın

:

Ne pişirdin?

ne tevir

:

Ne türlü, nasıl.

ne yapak, neyleyek

:

Ne yapalım.

neal

:

Defa, kez.

nebilim

:

Ne bileyim.

“Nebilim ben, senin paran yoğudu da bu yemân bana geldiğine inanamadım da onun uçun yemedim” demiş. “Ye” demiş herifi. Avrat yemiş.”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Yukarı Çukurova Masallarında Motif Ve Tip Araştırması)

neblem

:

Bölgemiz göçmen ağzında; ne bileyim.

necat

:

Kurtulma, kurtuluş, halâs.

neccez

:

Ne kadar.

nece

:

Nice, hangi dilden?

neci

:

Ne, kim.

“Var oğlum soyun meydana

Vay bu er neci desinler

At kişnesin kana kana

Vay bu at neci desinler”

(Hacı Ali Özturan, Maraş Ağzı Köroğlu, Ukde Yay. Kahramanmaraş 2009)

neci den

:

Ne diyorsun?

neciden gı:ı:

:

Ne diyorsun arkadaşım.

necik

:

Nedir? Ne? (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

“O necik kine.”

necimiş     

:

Neymiş?

neçe

:

1. Ne kadar, kaç? (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

2. Nice, defalarca.

“Kimini toplar götürdü

Kimini humma yatırdı

Kör olasın seferberlik

Neçe ocaklar batırdı”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

“Cilve ettin naz eyledin gandırdın

N’oldu sana yönün öte döndürdün

Ateşine neçe genci yandırdın

Mevlâ’m da yandırır közünen seni”

(Aşık Mehmet Demirci, Kaynak: Refiye Okuşluk Şenesen, Adana Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği Geleneği, Altınkoza, Adana 2009, S. 221)

neçelerini

:

Nicelerini.

“Bu pınar senin gimi neçelerini gördü.”

neçesi

:

Nicesi.

neçesini

:

Nicesini.

“Mulla Emmi güreşte senin gimi neçesini cebinden çıkarır alimallah.”

nedeca:ni

:

Ne yapacağını.

“Laf aramızda, kadınlar ıslanmamak için aldıkları tüm bu tedbirlere rağmen, işleri bitip eve dönecekleri zaman cımcılık ıslandıklarından nêdecâni bilemez bir halde yola koyulurdu.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

ne:de

:

Bölgemiz göçmen ağzında; nerede.

ne:den

:

Bölgemiz göçmen ağzında; nereden.

neden

:

Nereden, neresinden, neyinden.

“Yazı geldiğini neden bileyim

Gül açılmış yaprakları solgundur

Gece gündüz âh u feryâd eylerim

Hiç demezler bir yosmaya vurgunum”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 618

nedi:

:

Niçin?

“Yatmış ağalın kuzuna

Örttüm peçemi yüzüne

Nedi seslenmiyon beyim

Küstün mü börklü kızına”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Türk Ali’si Mustafa’nın Ağıtı, Derleyen: Nadiriye Gündoğar, Kaynak Kişi: Sultan Gündoğar)

nediciğim

:

Ne edeceğim, ne yapacağım.

ne:dici:z

:

Ne edeceksiniz, ne yapacaksınız.

“Nêdici:z olum; benimle âleşiyorsunuz elleham, akmını da mı bilmiyorsûz?”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

nedi:i               

:

1. Ne diyor?

2. Niçin, neden?

nedi:n

:

Neden?

”Az da: okuyup nedi:n ormancı olmadıŋ.”
(Toros deyimi)

ne:dik

:

Ne yapmış?

“-Gızım Gılboncuk Mısdafa Hoca’ya getsene… Onun bildi:ni gaymahamlar bilemez vallahacı:ma… Ötean, Dadamıkların Hacce’nin yok mu, şo iri yarı avrat, hah isde onun dölü kel olukdu. Yaralarından, başının, nahana göbea gimi açılmadık yeri galmayıkdı.

-Mısdafa Hoca nêdik biliyô? Bir beze gara sahızı mı gatranı mı neyse eyice bulaşdırık; sôna da bunu olanın başına vuruk, üç gün sôna bana getirin deyik. Getirince gatran gurudûndan, hem beze hem de olanın başına eyice yapışık. İki adam çağırık hoca içerden, biri dölün omuzlarına sıhı sıhı zorlaya çehip çıharıklar. Elleham olanın başı gan revan içinde galık. Derisi merisi yüzülük…Saten hoca da eyle isdiyesiymiş; hemen bir uşâ gasaba salıp iri davar (sığır) beyini aldırık; onu yazaladıktan, içindea damarı mamarı ayıkladıktan sôna, o ganlar içinde galan gafanın her yanına boyüz de bunu sürük. En sonunda da biyaz bir bezinen sarıp sarmalayık. Gaç gün sonaysa, aman anam, açmışlar ki kelleri eyi olmaya başlayık bile. Şimdi de gerisin geri saç çıhıyor diyollar… gız beyle adam ele mi geçer. Sen de götürsene gızı:…dediği gafasına yatar ve sabah olur olmaz gızını aldığı gibi Gılboncuk Mısdafa Hoca’nın huzuruna damlar. Hoca sorup sual ettikten sonra;

-Bâ der bâ gapgara bir tavık getirici:z. Heç bir yerinde biyazlık olmayacak, bir tüunda bile. Bimbiyaz da bez alın.İki üç arşın gadar ossun… Hadin bâm, âşam olup garanlık çökmeden getirin…

-Arayıp bulurlar simsiyah tavuğu. Hocanın ne edeceğini anlamazlar ama yine de siyahlardan siyah beğenerek şeytan şaplama gibi bir tavuk bulurlar; ikindi sonu da hocanın evine damlarlar. Hoca, orada duran genç irisi delikanlıya

-Ôlum şu ellâninin içinde tavı kes buyurur. O da keser.

- Çırpınışu ölüp bittikten sôna, et kütüunün üstünde, bir tüu bile ariye getmeden dahraynan döo. Gara tavın nesi varsa, başı, ayâ, ganadı, ibi:, tüuyu-telâ barabarca döolecek, ona göre hâ diye tembih eder.

-Delikanlı dahraynan et kütüğünün üstünde iyice döver. Uzaktan yapılanları gözleyen hoca; tüyü, ayağı, kemiği, gagası ve bağırsakları ile nesi varsa dövülmekten çifköftelik olduğunu görünce;

-Eh der.

-Kalkıp oraya gider. Öylece, temizlenmeden ezilen tavuğu, eli:le biraz karıştırdıktan sonra avuç avuç alarak, yanına çağırdığı kızın başına saçlı kısımlara özeye özeye ve kalın bir tabaka halinde sürer. Hemen hemen hiç artırmaz. Aldırdığı bimbiyaz bezle de sıkı sıkıya sardıktan sonra;

-Üç gün heç ellemen. Hokdu mokdu deyi çezmeyin hâ. Et bu; helbet gafanın ısıcânda hohacak, hoksun! Üç günden sôna çezip başıynan barabar gendini çimdirin. Ârıların her gün azaldı:nı birkaç gün içinde de inşallahu teâlâ, bitdi:nin görürsüuz…tembihinde bulunur.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan II, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

nedi:

:

Niye.

“Bilemeyom nazlım, gözlerin tok mu?

Nedi: böyle korkan, engelin çok mu?

Hey Allah’tan korkmaz, insafın yok mu?

Çektirme elemi, kederi gözel”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 113

nedirig

:

Ne veya nedir sorusuna alay olsun diye verilen muzipçe cevap.

nediyin

:

Niçin? Niye?

ne:dek

:

Ne edelim, ne yapalım.

nefa:t

:

Ne vakit, ne zaman.

“Nefa:t gelici.”

nefes

:

1. Samahın içinde geçen sözler.

2. Nazar.

“Dile dileğini Yaradan Hak’tan

Kaşların yay olmuş, kipriğin oktan

Nefes olur diye bakamam sıktan