o falan kişiyle yıkılıp düşüyor

:

O falancayla çok samimi anlamında.

“O Apdoğlu’nun oğlu Hacı’yınan yıkılıp düşüyor.”

o misilli

:

Öylesine güzel, öylesine değerli anlamındaövgü sözcüğü.

o nahal iş

:

O nasıl iş.

o ne bre

:

Böyle şey olurmu.

“O ne bre!”

oba

:

1. El, yabancı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

2. Yurt.

3. Üç beş çadır halkı, aşiretlerin küçük bölümleri.

“Ali Paşa’m her ülkeyi bağladı

Ah etti de torun deyi ağladı

Her obadan üç beş yiğit hoğladı

Siftah hoğlayan da bir Türkmen Oğlu”

(Cahit Öztelli, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Özgür Yay. Dağ, İstanbul, 1984)

3. Dağda kalınacak yer.

“Obası olanlar çevrilir konar

Güzeller suyundan içip de kanar

Küpeler kulakta mum gibi yanar

Gördükçe arıyor imanım dağlar”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004

obalar ne der

:

Başkaları ne söyler.

obanıŋ dölü

:

Elin çocuğu.

obaştan

:

Şafak sökmeden, erkenden, sahur vakti. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

obaya gitmek

:

Misafirliğe gitmek.

obayınan

:

Oba ile, el ile.

“Ne yatıyon abayınan?

Üsdün örtdüm libayınan

Ben de sana düyün gurdum

Bir belicek obayınan”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Hasan Benli’nin Ağıdı, Kaynak Kişi: Rabia Duman)

obaz obaz eller

:

Kül rengi memleket.

obruk

:

1. Yazın serin, kışın ılık kuyu mağara.

2. Çöken, kayan toprak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

obur

:

Evcil hayvanların geceledikleri çevresi çitsiz ve duvarsız kuytu yer. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

obuyanan

:

Oba ile.

oca:

:

Ocağa.

“Suyumu gullar ocâ

Asbabın atallar bucâ

Gafayı alıllar gucâ

Bir gün ağlar anan atan”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Süleyman Çiftçi’nin Ağıdı, Kaynak Kişi: Hurside Karpuz)

ocağa su furmak

:

Su ısıtmak.

“Hanım ocağa su fur. Kirimden kirt ettim vallaha.”

ocağa vurmak

:

(Tencereyi)Yemek pişirmek üzere ocağın üstüne koymak.

“Atın yanındaki tencereyi aldı. Su doldurdu, ocağa vurdu.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

ocağı batmak

:

Ağıtlarda kullanılan bir kalıptır. Varını yoğunu yitirmek, batmak, yok olmak.

“Geldik geldik de burada kaldık. Ocağım battı. Vay karagaözlü yavrularım vay!”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

ocağı yanasıca

:

Bir tür hayır duası, alkış.

ocağın bata

:

Ocağın söne, yuvan dağıla.

ocağından kül dağıtmak

:

Eskiden kiprit, çakmak gibi şeyler az bulunduğundan, evlerin ocakları yakıldıktan sonra lazım olunca ateşi kullanmak üzere kor söndürülmez, kül ile örtülerek uyutulurdu. Ateş lazım olanlarda gelip buradan alırlardı. Ocağın sürekli yanması bir zenginlik de göstergesiydi.

“Altında atı sığınır

Böğründe kılıç bölünür

Babam oğlu bay cuma

Ocağından kül dağılır”

“Ömer Kaya, Hacı Abdullah Kozan, Mahalli Kelimeler Sözlüğü, UKDE Yayınları No: 30, Kahamanmaraş, Ağustos 2003.”

ocak

:

1. Ev, hane.

2. Eski evlerde odun yakılan, yemek pişirilen yer.

3. Şifa dağıttığına inanılan kişi ya da aile.

4. Fide ya da ağaç dikmek için açılan çukur. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ocak başlarından yırak

:

Ağıtlarda kullanılan bir kalıptır. Kötülükler uzak olsun, Allah göstermesin anlamında kullanılan bir dua.

ocak dönderme

:

Bölgede oynanan bir çocuk oyunu.

OCAK DÖNDERME Bu oyun şakalaşma, eğlence amacıyla yapılır. Her şeye çabuk inanan biraz saf çocuklara yapılan bir oyundur. Evlerde oynanır. Eve gelen saf çocuğa diğeri “bak şimdi ben bir oyun yapacağım. Bu ocağı döndüreceğim” der. “Şimdi sen dışarı çık. Ben çağırınca gel” der. Çocuk tamam deyip dışarı çıkınca öteki çocuk maşanın sapını ateşe sokar ve ısıtır. Dönderir, sapı dışarı gelecek şekilde maşayı yere koyar. Çocuğu çağırır. Çocuk gelir bakar ki ocak yerli yerinde. Hani ocak dönmemiş deyince “döndü bak inanmazsan maşayı al da

ölç” der. Çocuk maşayı alıp eli yanınca maşayı bir tarafa fırlatır kendini bir tarafa. Herkes çocuğun haline güler. “Nasıl ocak dönmüş mü” derler.

(Hilal Gülben Gerek, Adana İli Pozantı İlçesi Halk Kültürü Araştırması Konulu Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. S.B.E. TDE. ABD, Adana, 2012, s.167)

ocaklama

:

Ocaktan, ailece, atadan soydan.

ocaklardan kiş kiş ola

:

Ağıtlarda kullanılan bir kalıptır. Ölümcül hastalık, ölüm kalım konusunda bir şeyden söz ederken, söze başlamadan önce “Tanrı başa vermesin, başa gelmesin” anlamında söylenir.

“Böyle ölüm ocaklardan kiş kiş ola.”

ocaklardan yırak

:

Ağıtlarda kullanılan bir kalıptır. Ölümcül hastalık, ölüm kalım konusunda bir şeyden söz ederken, söze başlamadan önce “Tanrı başa vermesin, başa gelmesin” anlamında söylenir.

“Ocaklardan yırak olsun, guzum.”

ocaklık

:

Ateş yakılan bacalı yer, Şömine, dışarıda ya da içeride yemek pişirmek, su ısıtmak için kullanılan yer, ocak.

“Gözlerini iyice iki eliyle ovduktan sonra ocaklıktan tarafa bakındı.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

oca:nda

:

Ocağında.

“Gara şalvar bacânda

Yağlı martin gucânda

Öldürmüşler Hacıveli’mi

Düşmanların ocânda”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Kurşuna Dizilen Eşkıya Hacıveli’nin Ağıdı, Kaynak Kişi: Âşık Ali Ateş)

ocukdurmak

:

Uzaklaştırmak, gelmez etmek.

ocumak

:

1. Kurcalanan yaranın acıması.

2. Yılmak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

3. Bir şeyden korkmak, ürkmek, çekinmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

4. Bir şeyden soğumak.

5. Tiksinmek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ocuşa

:

Arkadaş topluluğu.

od

:

(Otamak fiilinden) Od, ilaç.

“Ataşım yanar da tütünüm çıgmaz

O yarın hayali garşımdan getmes

Duşmanın sardığı yaralar bitmez

Tohdurum dedin de ot verdin bâ”

(Ahmet Caferoğlu, Anadolu Ağzı Derlemeleri, Maraş Bölümü, Kaynak kişi: Tokmaklı’dan Ehmet Kılıç)

od alacak

:

Ateş küreği.

“Od alacağı elet de babana ver yavrım.”

od eylemek

:

Ayrılık ateşini yakmak.

Kerem eyle kara gözlü

Açma bizim sırrımızı

Araya firkat düşürüp

Od eyleme yurdumuzu

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.640

oda

:

1. Beylerin, ağaların her zaman herkese açık odaları olurdu. Buralarda sohbet edilir, eğlenilir, saz çalınıp türküler söylenirdi.

“Dadalım da der ki, samurdan kürküm

Odadan odaya çağrılır türküm

Ulu devlet ordusundan yok korkum

Kalmadı muradım der Ali Oğlu”

(Cahit Öztelli, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Özgür Yay. Dağ, İstanbul, 1984)

2. Göz.

oda hayması

:

Yaylalarda konuk ağırlanan, erkeklerin birbiriyle sohbet ettiği, dama, dokurcun gibi oyunlar oynayarakvakit geçirdikleri ortak mekan.

oda sahibi

:

Evine konukların gelip gittiği saygın kişi.Ev sahibi, hane sahibi.

odalacak

:

Ateş küreği.

“Okuma odasının yanında câğ vardı. Uzun bir puharı, dik bir süllüm, duvarda kırmızı deriden yapılmış ita. Yerde odalacak. Evrâç. Haftada bir ekmek yapılır. Biz de bazlamamızı yerdik.”

(M. Metin Şirikçi, Maraş’ta, Yusufcuk Bas. Yay. Tan. Hiz. Ankara 2001)

odlanmak

:

Yanmak, ateşlenmek.

Niçin odlanmayım niçin yanmayım

Deli gönül bir sevdâya bağlıdır

Özü şirin sözü şirin bir güzel

Gamzesi ok kaşı yaya bağlıdır

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.597

odun etmek

:

Odun toplamak.

Yayıḳ yaydım, ekin biçtim, fıstık sόḳtúm, odun ėttim, balta duttum hēr işi yaptım.

odunnuk

:

Odunluk.

oduya

:

Odaya.

of de:l Allah şükür

:

Of demiyorum Allah’a şükür diyorum anlamında bir söz.

“Of de:l Allah şükür” (of demiyom, Allah’a şükür diyom) şeklindeki hem isyan hem de duanın içinde bulunduğu dualarımız incilerimizin başında gelenlerindendi.”

(Kadirli Bekereci Köyünden Ekrem, Kaynak: www.bekerecikoyu.com.)

ofa:t

:

O vakit.

ofartmak

:

Abartmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

oflaz

:

1. Güzel, çok iyi, eksiği olmayan, tam, uygun, normal, idare eder.

2. Çok iyi usta, olgun.

3. Eflatun rengi.

“Nazlı yâr elinden bir selâm geldi

Ecel şerbeti de bağrımı deldi

Kibar yâr alnına bir yağlık çaldı

Yeşil midir oflaz mıdır al mıdır”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 606

ofultu

:

Oflama, sızlama.

ogarmak

:

Onarmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

oggalı

:

Ağır, şişman.

ogla:

:

Oklava.

“Güvâye oglâ sohallardı. Güvâ helva alacâdı. Ev sâbı da çi: köfde yapardın. Durumu olan, mercimeg köfdesi yapan,çi: köfde yapan.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş 2008, S. 98)

o:gu

:

Tetiri, sumak otu.

oğcalamak

:

Karıştırarak ezmek.

oğlandan gızdan nen var

:

Kaç oğlun, kaç kızın var.

“Oğlan, gızdan nen var?”

oğlanlık

:

Genellikle erkek çocuklarda görülen ateşli bir hastalık, zehirli sıtma.

oğlanlık

:

: Daha çok erkek çocuklarda görülen ateşli hastalık, havale.

oğlanlık tutmak

:

1.Küçük oğlan çocuğuna havale gelmesi.

2. Zehirli sıtma nöbeti gelmek.

“Halk inanışlarına göre genellikle erkek çocukları tutar, “oğlanlık” ve çocuğu buz gibi bir suda yıkarsan ya da bir semer içine yatırırsan geçer. “Bir yaşlı bir semer bulun da çocuğu semerin içine yatırın, belki geçer’ dedi. Oğlanlık tutmuş.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

oğlunu öldürdüm ocağına düştüm

:

“Sana kötülük ettiysem de bağışla beni, başvuracak kimse kalmadı, bu işimi ancak sen görürsün” anlamında söylenir.

“Gonşu, oğlunu öldürdüm ocağına düştüm.”

oğorlamak

:

Hırsızlamak, çalmak.

oğrak

:

İstasyon, durak, çok uğranışlan yer, uzun yollardaki mola yerleri. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

oğru

:

Hırsız. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

oğrulamak

:

Başkasının malını kimse görmeden almak, çalmak, hırsızlamak.

“Her kim ki at oğrula, eli kesile.”

(Dulkadirli Beyi Alâüddevle Bey’in Kanunnamesi’nin 1. maddesi.)

oğrun

:

Gizli, saklı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr. Osm.)

“Aziziye’de emmin beğler

Gapı kitli oğrun ağlar

Ala aygır kişniyeşin

Zenzeliye getdi dağlar”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

“Çerkezde de Kadir Ağa

Oğrun acı karlı dağa

Ağamı gönderir m’ola

Selam salsam doktor beye”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

oğşal oğşal yürümek

:

Şişman insanın yürümesi, kalçasını oynata, oynata yürümek.

oğşarlarsa

:

Okşarlar ise.

oğul balı

:

1. Baharda çıkan arı yavrularının yaptığı beyaz ve iyi bal. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

2. Erkek çocuktan olan torun.

Güzelin yanağı ayın tekeri

Ağzı oğul balı Firenk şekeri

Omuzlar aşağı gerdan yukarı

Her bir yeri mâmur olur güzelin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.554

oğurlamak

:

Çalmak, gizlice almak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Osm.)

oh buldum delisi olmak

:

Sahip olduğu şeylerden dolayıetrafındakilere nasıl davranacağını bilememek, kendini üstüngörmek, buna binaen de sık sık çevresindekilerle sorunyaşamak.

oha                 

:

Kabaca uyarma.

“Ormanlar kesilir hopur olurdu.
Bir yandan sel alır kepir olurdu,
O zaman köylüler hep bir olurdu
Oha diye çift sürenler nicoldu.”

(Cezmi Yurtsever, Andırın Tarihi, Ekrem Matbâsı, Adana 2007, S. 187-190, Kazım Temir’in Andırın Destanı isimli Şiiri)

ohd

:

Vakit.

ohi:ci

:

Okuyucu, düğüne davet için dolaşan kişi.

“Perşembe günü ohi:ci çıhardı.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

ohlaz

:

Güzel, çok iyi, eksiği olmayan, tam, uygun, normal, idare eder.

oho::oh!

:

Bu senin dediğin olacak iş değil. Konuştuğun lafa.

oh̬şamak

:

Benzemek, andırımak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ohuma

:

Kur’an öğrenilen yer.

ohuma uşa:

:

Okuma (Kur’an öğrenilen mahalle mektebi) arkadaşı.

ohumie

:

Okumaya.

“Ohumie gederkene şö:le de cüzlü; yog mi:di? Gederkene şö:le ayanın üsdünde cızgı oynie oynie geder idi.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

ohumuş

:

Tahsilli.

“Ohumuş, gün görmüş adamsın sen. Nasıl bölesi bir hataya düşen?”

ohuni:

:

Okunuyor.

“Şimdi mevlid ohuni:.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

ohuntu

:

Düğünde oğlan evi, kız evi çağrı çıkarırlar. Bu çağrı, çağrıların önemine göre armağanlardır. Mendil, çorap, kilim, kuşak, bardak, kibrit, boğa. Son yıllarda kart göndermekte okuntular arasına girdi.

“Akan suyun akıntısı

Gırağının yıkıntısı

Emmim de bir düğün gurmuş

Bana gelir ohuntusu”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Ayşeye Ağıt, Derleyen: Hasan Batmaz, Kaynak Kişi: Elif Bayer)

ohunug

:

Hocalarca okunup üflenilmiş kişi, giyecek, yiyecek ve içecekler.

ohutmag

:

1. Tahsil yaptırmak.

2. Güçlük çıkarmak.

3. Bir nesneyi ya da malı ederinden daha fazla fiyata satmak.

ok

:

1. Karasabanın sivri kısmı.

2. Miras kalan mallar pay edilirkenyapılan ad çekme. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

3. Uzun ve ince bölümlenmiş tarlalar.

4. Verimli, düz ve sulu tarla.

“Öte geçe bük müyüdü?

Beri geçe ok muyudu?

Azrail de gelirkene

Yusuf oğlun yok muyudu?”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Ayşeye Ağıt, Derleyen: Hasan Batmaz, Kaynak Kişi: Elif Bayer)

ok çalmak

:

oh çalmak, bir kimsenin kötü durumuna düşmesine sevinmek.

okarı

:

Yukarı.

okartmak

:

Abartmak.

okga

:

Ağırlık ölçüsü birimi.

okkası çamdan

:

Düzeysiz, ağırbaşlı olmayan kimse.

okla:, okla:

:

Yufka ekmek açmakta kullanılan yuvarlak değnek,oklava. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

“Darı unundan baklava, incir ağacından oklâ olmaz.”

(Andırın Atasözü)

okla:ç

:

Oklava, merdane.

oklavadan elimiz saca varmıyor

:

İşimiz çok yoğun, fırsat bulamıyoruz.

“Oklavadan elimiz saca varmıyor.”

oklağı, oklavı

:

Oklava. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

okluk

:

Saban direği.

“Evlerinin önü büklük

Büklükden keserler okluk,

Benim sevdi’im gara keklik,

Gel oturak kele biti”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Emine’nin Ağıdı, Kaynak Kişi: Safiye Temiz)

okmak

:

Kurtulmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

okra

:

Özellikle keçilerin derisinin içine girerek yaşayan asalak bir böcek, kurtçuk. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.Osm.)

okramak

:

Bir şeye karşı çok istek duymak, gönülden sevmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

okrası gızmak

:

1. Hayvan derilerinin altında bulunan okra paraziti sıcakta canlanarak rahatsızlık verir. Çobanlar okralı yeri sıkınca okra çıkar ve hayvan rahatlar. Uzun zamandır iş yapmayan insanlar için de okrası gızmadı diye söylerler. Okrası gızmak deyim olarak canlanmak anlamındadır.

“Okrası gızdı birez.”

2. Konsantre olmak.

3. Bir işe ısınmak.

okşalamak

:

Okşamak, sevmek.

Dağıtmışsın kuşlarını

Bağışladım suçlarını

El değmedik döşlerini

Okşaladım sevdim bugün

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.571

oku

:

Düğüne davet için gönderilen şeker, havlu gibişeylere verilen ad.

okubet

:

Devasa, çok büyük.

okucu

:

Umacı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

oku:cu

:

Düğün davetiyesi dağıtan kimse.

“Yayla yollarının çoktur yokuşu

Düğünler oluyor gelmez okûcu

Köylü matem tuttu derin bu acı

Yetiş anam yetiş aldırdın beni

Dolaşık taşlarda koydun ölümü”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I)I)

okudu obaya geldi, sonradan töbeye geldi

:

Eskiden yolu cahiliye devri insanlarının yolu gibiydi ama şimdi düzgün bir insan oldu.

“Okudu obaya geldi, sonradan töbeye geldi.”

okumak

:

Özellikle düğüne çağırmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

“Hatça Hatın’ı okumadık diye gahirleniyor amma gendi de oğlu Kenan’ın düğününde bizi okumadıyıdı.”

okumuş

:

Bilimli.

okumuşluk

:

Okur yazarlık. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

okuntu

:

Düğünde oğlan evi, kız evi çağrı çıkarırlar. Bu çağrı, çağrıların önemine göre armağanlardır. Mendil, çorap, kilim, kuşak, bardak, kibrit, boğa. Son yıllarda kart göndermekte okuntular arasına girdi. (TDK Derleme Sözlüğünden. Ada. Mr. Osm. İç.)

“Tan davulu çalınıyor
Harman yeri yarılıyor
Okuntu saldığın beyler
Cenazene deriliyor”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

okuntu oğlağı

:

1. Normalinden küçük anlamına.

2. Malın kötüsü.

“Ne bu böyle okuntu oğlağı gimi. Bula bula gosgoca mal bazarında gurbanlık diye bunu mu buldun.”

okuntu oğlağı gibi

:

Küçük, zayıf, çelimsiz.

okuntucu

:

Düğünden önce okuntu dağıtan kimse.

“Sizler de bu düğünün alayına katılmaz mıydınız, kiminiz bölükbaşı, kiminiz seğmen, kiminiz velinime aşçısı ve kiminiz de okuntucu olmaz mıydınız?”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan II, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

okuntuluk

:

Düğün hediyesi.

okuntusunu ayrı istemek

:

Düğünü çalınana çok değer verilmesi anlamı taşır.

okuntusuz düğün

:

Ağıtlarda kullanılan bir kalıptır.

okurkannak

:

Okur iken.

okuyucu

:

Düğün çağırıcısı. (Genellikle kadın)(TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

okünmek

:

Alay etmek, taklit etmek, öykünmek.

ol

:

O.

Ölmesin yavrum ölmesin

Düşman ağlasın gülmesin

Ol gece sabah olmasın

Yâr ile yattığım zaman

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.521

o:l

:

Oğul.

“Gapımızda çatal hayma

Yel esdikçe boynun eyme

Ôlun beni beker guydu

Aman babam bana değme”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Koca Durmuş’un Ağıdı, Kaynak Kişi: Nadire Erkek)

ola

:

Acaba.

olak

:

Olalım.

o:lak

:

Oğlak.

”Ağaca çıkan geçinin dala bakan ôlaa olurmuş.”
(Toros Atasözü)

olam

:

Olayım.

Sakla beni bucağında

Can vereyim kucağında

Odun olam ocağında

Yak od'una kül et beni

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.459

olanca aklını derdine salmak

:

Yalnız üzüntüsünü ve acısını düşünmek.

olancası

:

Hepsi, tamamı.

Karac’oğlan donatsalar donumu

Dosta doğru döndürseler yönümü

Bin yaşasam hesap etsem ölümü

Defter tutsam olancası bir gündür”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 619

olca olca

:

Öbek öbek.

Feke’nin dağları yüce

Ben ağlarım gündüz gece

Öldürmüşler Gizziğimi

Toplanmışlar olca olca”

(Derleyen: Osman Taştan, Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Zekiye Çağımlar, Hikayeleri İle Avşar Ağıtları, Adana BŞB Kültür Yayınları, Altın Koza 72)

olcu:şa:

:

Yapılan yanlışı anında fark eden ve yanlış yapanı komik duruma düşüren kimseler.

“Onların hepsi de birer olcûşa.”

olçum

:

1. Tabiblik taslamak, bilgiçlik taslamak.

2. Eli işe yatan, usta, becerikli kimse.

oldacı

:

1. Şişman, büyümeye, gelişmeye elverişli olan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

2. Gelişmeye elverişli, umut vaad eden şey.

oldaç

:

Umut vaad eden.

“Oldaç oğlak b.kundan bell’olur.”

oldum olası

:

Gelişigüzel. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

olduneyin

:

Bölgemiz göçmen ağzında; olunca, olduğunda.

olgalanmak

:

Açılmak, yayılmak.

olgamak

:

1. Seyrek seyrek dikmek, oyulgamak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

2. Bir şeyi iri ve seyrek dikişle tutturmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

olim

:

Olayım.

“Sene geldi yıl savuştu

Hasret olanlar kavuştu

Kurban olim Kara Ömer

Şalvarına güve düştü”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Pehlivana Ağıt, Derleyen: Gülbahar Demir)

ollum

:

Olayım, olam, olduğum.

“Gurban ollum Anşa gızım

Galem dutan ellerine

Mustafa da seslenmiyor

Gurban ollum dillerine”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

olmadık iş yok, duymadık kulak çok

:

Eskidendi şimdi anında duyuluyor artık.

“Olmadık iş yok, duymadık çok.”

olmienece

:

Olmayıncaya kadar.

“Benim halım olmienece eliminen yaparım, ırahad da olmassam gelinner yabsın.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

olsa da vermem, yok gadan’alsın

:

Karşı tarafın istediği şeyin kendisinde olmadığını olsa bile vermeyeceğini belirten birdeyim.

“Olsa da vermem, yok gadan’alsın.”

oltan

:

Eskiyen yemeni, ayakkabı altına vurulan pençe. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

olu

:

Denge, yüke bağlanan ipi bükerek sıkıştırmak için kullanılan sopa. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

olucu

:

Olacak.

“Dediler kine maşallah â günü olucu dediler.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

olucun mu

:

Olacak mısın?

“Yâr olan yârine eder mi böyle?

Yörü nazlım yörü dost olmaz öyle

Yağlık başım çin doğrusun söyle

Yoksa olucun mu sermaye yağlık?”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 107

oluk, olug

:

1. (Su) Oluk.

2. Olmuş.

“Sabahanan bir polis gördüm

Sandımkine gardaş gelik

Ciğerlerim delik delik

Getme diyom oğlum sana

İzmir sana vatan m’oluk?”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Şehit Polisin Ağıdı, Kaynak Kişi: Güllü Gülmez)

oluncu

:

Olunca.

“Dinime imanıma hocam, âşam oluncu, şeherden köye istemiye istemiye geliyom, gece yatarken bile zabahı zor ediyom; amanın diyom bir zabah olaydı, bir zabah olaydı da yimâ bile yemeden gene şehere gedeydim….”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan III, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

olurke

:

Bölgemiz göçmen ağzında; olurken.

oluşkun

:

Olunca.

oluşat

:

Yaratılış, doğası gereği, ilk durum.

“Oluşattan bö:le.”

oluşun

:

Olunca.

“Senin hastalığın çok kötü. İnsan hasta oluşun ölmekliği mi icap eder?”

(Yaşar Kemal, Sarı Defterdekiler Folklor Derlemeleri, İş Bankası Kültür Yay. Nisan 2002, İstanbul, Hazırlayan Alpay Kabacalı)

oluyum

:

Olayım.

“Abdasını alamamış

Namazını gılamamış

Gul oluyum anamoğlu

Evineta varamamış”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Halil Avcı’nın Ağıdı, Kaynak Kişi: Döne Bakacak)

oma

:

1. Kalça kemiği. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Kalça, basen, hayvanlarda but.

3. Dik.

omacını çıhartmak

:

Ezmek, avuçlamak, deforme etmek.

“Ômacını çıharttı.”

omaç 

:

Pekmez veya tereyağı ekmek karışımı bir yiyecek. Yığınlarla yapılan yufka ekmeğinin gevrekliğinden dolayı, özel selelerine üst üste yerleştirirken veya sulamak için alırken kırılan ve küçük parçalara bölünen ve sofrada yine kırıntı olarak kalan küçük ekmek parçalarının değerlendirildiği bir yemek çeşidi. Isıtılan tereyağının içine ekmek kırıntıları atılır ve üzerine pekmez dökülerek hazırlanırdı.

omakertiş

:

Büyük kertenkele.

omanı pırttırmak

:

Belini ağrıtmak.

omar

:

Ömer.

“Ne toprânı elemişsin

Ne beşiğa belemişsin

Omar eşgiya çıksın diye

Hag’dan dilek dilemişsin”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

oması batık

:

Kalça kemiği içine battığı için topallayan inek.

oması pırtık

:

Topal. Alay etmek için kullanılır.

ombaç

:

Gevrek yufka, küflü peynir, soğan karışımıyla yapılan yiyecek.

omça 

:

Kalın asma kütüğü.

o:mda:

:

Önümdeki.

omisilli

:

Çok güzel.

“O misilli fırsatı kaçırmayacaktın.”

ommaç

:

Yufka ekmeği ıslatıp peynir ve yeşil soğan karıştırılarak yapılan yiyecek, bir nevi sıkma.

omurga

:

Dağ sırtı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

omusilli, omisilli

:

Güzelim, ne güzel.

omuza dakmak

:

Omuza asmak.

omuzlağa

:

Bir omuzluk yük. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

omuzlağ 

:

Omuzda taşınan büyük tek parça odun.

omuzlağı

:

Bir omuzluk yük. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

omuzu galabalıg

:

Subay.

“Omuzu galabalıktan zarar gelmez.”

omuzu kopmak

:

Omuzu çok ağrımak.

“Elifin omuzu kopuyordu.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

omuzu odunnu

:

Anlayışı kıt, anlayışsız, kaba-saba adam.

on dört etmek

:

Hile yapmak.

onaltılılar

:

1900 doğumlular.

oŋarlamak

:

Ayarlamak, düzenlemek, hazırlamak.

“Yerini onarladım yeğenim. Ne zaman istersen yatabilin.”

oŋarmak

:

1. Hazırlamak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Dişiyi döllemek.

3. Bozulmuş bir şeyi düzeltmek, işe yarar duruma getirmek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

oŋartmak

:

Bozulan, kıruılan nesneyi yaptırak, düzelttirmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

oŋat

:

İyi, doğru, uygun, düzgün. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

onbeşliler

:

1899 doğumlular.

onca:cık

:

O kadarcık.

onca:z

:

1. Bölgemiz göçmen ağzında; oncağız.

2. O zavallı, o kadar.

ondaç

:

Çok gelişmiş, gürbüz kimse.

ondar

:

Onlar.

ondele

:

Ondüle, bir saç şekli.

ondurmak

:

Bereket ve refaha kavuşturmak.

oŋgun

:

Varlıklı, mutlu. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

ongun

:

Tapılan kişi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

oni:nen

:

Onunla.

“Halbuki, iki süpürgeyi iki guruşa satdı bu fukara, çörek aliciyidi oninen. Dutdu bir guruşuna bir it eniği aldı çocukların elinden, getirdi eve.”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Yukarı Çukurova Masallarında Motif Ve Tip Araştırması)

oniyinen

:

Onunla.

oniynen

:

Onunla.

“Bir varımış, bir yokmuş. Fakir bir garıyınan, bu garının bir oğlu varımış. Bu garı süpürgeciliğinen geçinirimiş. Gederlerimiş süpürge toplarlarımış oniynen geçinirlerimiş.”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Yukarı Çukurova Masallarında Motif Ve Tip Araştırması)

onlari:

:

Onlarınki.

onmak

:

1. İyileşmek.

2. Refaha ermek, abat olmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

“Gurupunar’ın deresi

Onmaz Eşe’nin yarası

Görpe guzum sele getmiş

Yok muyudu bir çaresi?”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

“Gardaş, gardaşın ne onduğunu ne de öldüğünü ister.”

(Andırın Atasözü)

onmamak

:

İflah olmamak, işlerin hep ters gitmesi hali.

onna: