öcek

:

Kavun, karpuz, kabak vb. bitki tohumlarını ekmek için açılan küçük çukur, ocak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öcelek

:

Kimsenin iyiliğini istemeyen, kinci. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öcutmak

:

Sindirmek, korkutmak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

öç

:

İntikam.

öd

:

Asmanın budanan, işe yaramayan çubukları. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ödeği kopmak

:

Çok korkmak, ödü kopmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ödek

:

1. Başkasına karşı verilen zarar için yapılan ödeme.

“İki atım var biri yedek

Gelin emmilerim gedek

İki oğlanı verdim ödek

Gıyma Gadir Mevle’m gıyma”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Hastalıktan Ölen İbrahim’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Ummahanı-Ali Temiz)

2. Bedel, karşılık.

“Sultan döğer dizlerini

Zala yolar yüzlerini

Öldürmeyin Veli efendim

Ödek verek gızlarını”

(Derleyen: Fadime Üzümcü, Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Zekiye Çağımlar, Hikayeleri İle Avşar Ağıtları, Adana BŞB Kültür Yayınları, Altın Koza 72)

ödelek

:

Azatlı.

ödkeşli

:

Bir tarafı yanmakta olan odun parçası.

ödlek

:

Korkak.

“Ben de kalıbına bakınca baya bir adam sanırdım meğerse ödleğin tekiymiş.”

ödleksi

:

Ateş tutuşturmak için ateşten alınan bir odun parçası.

ödleski

:

Çıra, mum yerine kullanılan ucu ateşli odun parçası. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ödü bokuna karışmak

:

Çok korkmak.

“Serseriler iyi bir ders almışlar, korkularından ödleri boklarına karışmıştı.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

ödü kopmak

:

Çok korkmak.

“Bir kuş parlasa ödleri kopacak gibiydiler, tetikte”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

ödü sıdmak

:

Çok korkmak, ödü patlamak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

ödü sıtmak

:

Çok korkmak, ödü patlamak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

“Ödü sıttı.”

ödü yarılmak

:

Çok korkmak, ödü patlamak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ödüllü

:

Korkudan şaşırmış. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ödüm sıttı

:

Çok korktum.

ödünç

:

Emanet.

Hey ağalar ben bir hayrette kaldım

Tanrı'nın ödüncü verilmez oldu

Olanca malımı döksem mezada

Erenler yanında bilinmez oldu

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.639

ödünş

:

Bölgemiz göçmen ağzında; ödünç.

ödünü almak

:

Çok korkutmak.

ödürge

:

Süpürge.

ödürgü

:

1. Delgi aracı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

2. Kuruntu, kurgu. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

ödürlü

:

Uykuda korkan, korkmayı huy edinmiş olan, kabus gören kimse. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

öfelemeç

:

Yufka ekmek, peynir, domates ve soğanın yoğurulmasıyla yapılan ve çay yanındaikram edilen bir çeşit etsiz köfte.

öfelemek

:

1. Hamuru yoğurup yuvarlamak, topaç yapmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

2. Ufalamak, ovalamak.

“Bir taraftan da ağrıyan yerlerini öfelerken diğer taraftan da yarı baygınlıktan kurtulmaya çalışıyormuş.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

öflü

:

Hatırı sayılı, tanınmış, kuvvetli kişi.

ögsüz

:

Öksüz.

“Bahçede güllerim soldu

Gurban ollum dezzem oğlu

Sakallı da ögsüz galdı

Kele gızlar bize n’oldu”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

öğ vermek

:

Fit vermek, kışkırtmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öğçe

:

Ökçe, taban.

“Karac’oğlan der ki bizim beğimiz

Gıcılı boranlı soğuk dağımız

Öğçeni yokladım öğçen yoğ imiş

Almam şimden geri hörü isen de”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 404

öğdürmek

:

Övdürmek, methettirmek.

“Cenned’i oğlan eder de,

Abdalınan övdürürüm,

Sen gardaşa ağlamıyon,

Eşe seni döğdürürüm.”

(Mehmet Temiz, Andırın Ağıtları, Yüksek Lisans Tezi, Hastalıktan Ölen Abdil Ağa’nın Ağıdı, Kaynak Kişi: Adil Gök)

öğeç

:

1.Bir yaşından dört yaşına kadar erkek koyun, koç. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr. İç.)

2. Enenmiş erkek koyun ya da keçi. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

3. İki yaşına kadar erkek keçi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

öğendire

:

Karasabanda öküzleri dürtmek için kullanılan uzun, ucu sivri değnek.

öğezeye durmak

:

Av bekleme yerinde gizlenmek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öğke

:

Öfke.

“Bulud buludun öğkesi

Burada duşman söğkesi

Gınaman gomşular gınaman

Çekilmiyor gardaş yası”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

öğkünmek

:

Birinin sözünü, sözün ağzından çıkışını da benzeterek, alaylı bir biçimde  yeniden söylemek. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

öğlemeç

:

Küçük hamur taneleri, pezik ve ayrandan yapılan yemek.

öğleneçek

:

Öğleye kadar.

Öğlenecek kalkmaz başının pusu

Silindi kalmadı kalbimin pası

Kulağım duymuyor bir ezan sesi

Minareden salâ verenler hani

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ ŋy., Ankara 2004, s.454

öğlenniye

:

Öğle vakti, öğleyin.

öğleyişin

:

Öyleyse.

öğmek

:

1. Kusmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

2. Birisini izlemek, gözlemek. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

öğnük

:

İş önlüğü. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

öğreç

:

Soy, sülale.

öğrek

:

1. At sürüsü. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

2. Kısrak, beygir sürüsü. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

3. Hayvanların yayılmaya alışkın olduğu yer.

öğrenbeç

:

Beşiğin üzerindeki uzun sap.

öğrenbeçlik

:

İlk yapılan iş, deneme, temrin. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öğrencelik

:

İlk yapılan iş, deneme, temrin. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öğrende

:

Hayvanları dürtmekte kullanılan ucu bizli değnek, üvendire. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öğrengin

:

Alışkın.

öğrün

:

Gizli.

“Nedi bana öğrün öğrün

Baktı gözlerin gözlerin

Harap etti gönlüm evin

Yıktı gözlerin gözlerin”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 169

öğrün öğrün

:

Uğrun uğrun, gizli gizli.

öğsa:

:

Sönmüş odun.

öğsürük

:

Öksürük. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öğsüz

:

Öksüz.

öğüç

:

Önce, ilkönce, başta. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öğüle sonu

:

Öğleden sonra. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öğümek

:

Midesi bulanmak, kusmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öğün

:

Yemek. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

öğün etmek

:

Yemeği öğünlerde yemek.

Seyredüben gelir Karadeniz'i

Kanları yok sarı sarı benizi

Öğün etmiş kara domuz etini

Dinleri var bizim dine benzemez

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.648

öğün salmak

:

Yemek göndermek, öğün geçirmek.

öğüngeç

:

Kendi kendini öven, övüngen. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

öğür

:

1. Arkadaş, eş, dost. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Birbirinden ayrılmayan, birbirine alışık yakın insan ya da hayvan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

3. Aynı yaşta olanlar, yaşıt. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç. Osm.)

4. Hayvanların gece yattığı yer.

öğür olmak

:

Hayvanların birbirine hissi bağlarla bağlanması.

öğürtleşmek

:

Söz birliği etmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öğürtmek

:

Bitkilerin özellikle soğanın ortasından çıkan tohumluk filiz. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

öh

:

Öcü.

ök

:

1. Yeni yürümeye başlayan çocukları sakıncalı, korkulu şeylerden uzaklaştırmak için cız anlamında kullanılır. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

2. Anne. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

3. Deve çağırma ünlemi. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

4. Yeni yürümeye başlayan çocukları sakıncalı korkulu şeylerden uzaklaştırmak için “cız” anlamında kullanılır. (TDK Derleme Sözlüğünden. Osm.)

5. Acı ünlemi, of. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

ökbe

:

Bilgiçlik taslayan, her şeye karışan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ökceli

:

Yaşlı asma dalından dikey olarak çıkan bir yıllık asma dalı. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

ökçe

:

1. Saban. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

2. Saban demirinin geçtiği eğri ağaç parçası. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

3. Sapanın sap ve demirinin olduğu kısım.

ökçelemek

:

İzlemek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

ökçenin büzzüğe değmesi

:

Çok keyifli olmak.

“Ökçesi büzzüğüne değiyor. Keyfi gıcır herifin.”

ökçesiz

:

Bir şeye dayanamayan, katlanamayan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ökelek

:

Gösteriş.

ökelekli

:

Gösterişli.

öklemek

:

Çayırda, hayvanın bir bölgeden ayrılmadan yayılması için uzun bir halatın bir kazıkla hayvan arasına sıkı sıkıya bağlanmasıdır.

“Elboğlu’nun babasının yaylası olan Sultan Ebeş yaylasına vardılar. Atlarını çayır ve çimennik yerlere ökliyerek Elboğlu Barak gızlarını top top suların içinde tere topladıkları ve türkü söylediklerini görüşün verin şu sazımı bâ, son zamanda hatire olarakdan bir gaç biyi:t söyleci:m.”

(Ahmet Caferoğlu, Anadolu Ağzı Derlemeleri, Maraş Bölümü, Kaynak kişi: Tokmaklı’dan Ehmet Kılıç)

ökmek

:

Beklemek. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ökök

:

Acı ünlemi of of. (TDK Derleme Sözlüğünden. Ada.)

ökse

:

Çamsakızını balla karıştırarak kuşları yakalamak için yapılan tuzak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öksemek

:

Özlemek, görmek istemek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr. Osm. İç.)

“Ökseseydi iki satır garalardı.”

öksüzdil

:

Küçükdil. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öksüzün kucağına kavurka dökmüşler, nemnem yandı diye serpivermiş

:

Yoksulbirine yapılan iyiliğin kadrinin bilinmemesi durumunda söylenir.

ökşoha

:

Öküz durdurma ünlemi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ökümet

:

Bölgemiz göçmen ağzında; hükümet.

ökünmek

:

Taklit etmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr. Ada. Osm. İç.)

öküz öldü, ortaklık bitti

:

Ortak noktaları, çıkarlarıkalmayan insanların hȃlini anlatmak için kullanılan bir söz.

ölçermek

:

1. Bir şeyi kendi gidişine bırakmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Bir şeye öz biçimini vermek, düzenlemek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

3. Aktarmak.

4. Lambayı, ateşi canlandırmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Osm.)

5. Bir konu ya da iş için düşüncelerini söyleyerek yol göstermek. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

6. Kışkırtmak, ayaklandırmak, ara bozmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

7. Bir şeyi kendi gidişine bırakmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Ada.)

8. Ocağın altına odun ileri sürmek, sönmekte olan ateşi külünü alarak yeni odunlar atarak canlandırmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

 “Sofrayı ortadan kaldırdılar. Ateşi ölçerdiler, yaktılar.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

öldüreca:m

:

Öldüreceğim.

“Seni sokacâm, öldürecâm, beni bu gutuya goyan sensin, yenice düşmanımı buldum diyor bana. Ben yılana yalvarıyorum.”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Yukarı Çukurova Masallarında Motif Ve Tip Araştırması)

öldürmen

:

Öldürmeyin.

öle

:

Öyle.

“Mecnun oldum sevdan ile gezerek

Bakma öle gözlerini süzerek

Altınları sıra sıra dizerek

Ak gerdanı takışına kurbanım.”

(Tanır’lı Aşık Yener)

ölece:ni

:

Öleceğini.

“Dö:me dö:düren sokular

Ezen okuyor fakılar

Bö:n ölecêni bilmiş

El yanında beni kokular”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Koca Durmuş’un Ağıdı, Kaynak Kişi: Nadire Erkek)

öleci:k

:

Öleceğiz.

“Türkiye hıtam verişin arhadaşlar: benim uçun kimse ataşa yanmasın, siz geri dönün, pâdışah beni isdemiş: Ali uçun Veli ataşa yanmas. Her ne ğadar söyledise de söz kar etmedi, arhadaşlarına. Senin öldü:n yerde biz de öleci:k dediler, Isdambıl’a hareket etdiler. Gemilere binip Isdambıl’a dahil oldular.”

(Ahmet Caferoğlu, Anadolu Ağzı Derlemeleri, Maraş Bölümü, Kaynak kişi: Tokmaklı’dan Ehmet Kılıç)

öled

:

Ölümcül salgın hastalık.

ölembeç

:

Ufalambaç veya oğmaç olarak da anılan bir yemek türü.

ölemet

:

Büyük yılan.

ölenece:

:

Ölene kadar, ölünceye dek.

“Sen gibi gözele nice bir baktım

Aldım zülüflerin boynuma taktım

Bir kuru sevdaya ben beni yaktım

Ölenece: bağrın yak dedi bana”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s.

öleneça

:

Ölene kadar.

“Oturum kakmam yerimden

Köy üsdüme döneneça

Yanarım gardaş yanarım

Vadem yetib öleneça”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Asker Halil’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Mustafa Balıkçı)

“Öğleneça: da geçim gerek, öleneça: da.”

öleş

:

Leş. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ölet

:

1. Veba. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Öldürücü hastalık salgını, kıran. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç. Osm.)

“Kıran geldi Erdem Eli’nin içine

Ölet oldu sehillerden geçene

Devlet oldu birbirini seçene

Aşirete kıran girdi bu sene”

(Ali Rıza Yalman - Cenup’ta Türkmen Oymakları, Hazırlayan: Sabahat Emir, Kültür Bak. Yay. Ankara, 2000, C.I)

ölez

:

Güçsüz, bitkin kimse. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

ölge:z  

:

Ölmek üzere olan.

ölgülü

:

Ölüsü olan, yaslı. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

ölgülük

:

Cenaze evi.

ölgün

:

(Yemek) Çok pişmiş.

ölgünürek lepe 

:

Az pişmiş lepe.

öllük

:

Bebelerin altına konulan, ısıtılmış, kırmızı renkli toprak, bebe toprağı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öllünün körü

:

Geberesin anlamında bir kargış.

“Öllünün körü.”

öllü:n körü    

:

Geberesin anlamında bir kargış.

“Öllüyün körü.”

ölmesek

:

Sağlıksız, zayıf, cılız kimse.

ölmeye eli değmemek

:

İşlerin çok yoğun ve sıkışık olduğunu anlatır.

“O kadar yoğunum ki bu aralar. Ölmeye elim değmiyor.”

ölmeyik

:

Ölmemiş.

ölmiyeşik

:

Ölmeyince.

ölmüj

:

Bölgemiz göçmen ağzında; ölmüş.

ölmüş eşşek arıyon nalını çekmeye

:

Karşısındakinin içinde bulunduğu sıkışıklığı bilen kimsenin bir mal alış verişinde yok pahasına bir fiyat teklif etmesi halinde söylenen bir deyim.

“Sen de ölmüş eşşek arıyon nalını çekmeye.”

ölü

:

Bulgur değirmende çekildikten sonra geriye kalan iri taneler. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ölü bea

:

Çevresine yararı olmayan, parasız bea.

“Bu da mahallemizin ölü beası.”

ölü fiyatına

:

Yok pahasına.

“Ölü: fiyatına da verilmez ki.”

ölü ölmek

:

Bir kimsenin ölmesi, ölmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

“Bugün Cüme dêl bişey değil. Sela verildiğine göre muhakkak bir ölü öldü.”

ölü selâsı

:

Birinin öldüğünü duyurmak için minareden okunan selâ.

ölü uyhusu

:

Derin uyku.

ölü yemez

:

Bir yemeğin çok lezzetli olduğu bu deyimle anlatılır.

“Ölü yemez bu yemeği.”

ölüde ses var onda ses yok

:

Birinin cansız bir şekilde kendinden geçtiğini anlatır.

“Ölüde ses var Memidik’te ses yok.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

ölüga:ri

:

İçli dışlı.

ölük  

:

Ölmüş.

“Gadanı alıyım yüzbaşı

Daha yirmisinde yaşı

Vallaha yalan dağalım

Babas’ölük yok gardaşı”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

ölüm uykusuna yatmak

:

Çok derin uku uyumak.

“Ölüm uykusuna mı yattın bre ulan! Kalksana! Sahat on oldu.”

ölüm var galım var

:

Bir kimse çok sevdiğinden ayrılıp uzak yerlere giderken geri dönüş olmama ihtimalini de göz önünde tutarak karşılıklı helallik isterler ve helallik isterlerken de bu deyimi kullanırlar.

“Ölüm var galım var. Çok duz ekmek yedik barabar. Hakkını helal et gonşu. Seneye ya görüşürük ya görüşemek. Buraların amanatı sensin.”

ölümcül

:

Can çekişen, ağır hasta. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

ölümlük-dirimlik

:

Ölüm halinde ya da kötü günlerde kullanılmak üzere bir kenara konulan para.

“Ne mutlu babama. Ölümlük-dirimliğini de hazırlamış bir kenara koymuş.”

ölünca:z

:

Ölünceye dek.

ölüne ağlatmaz, dirine söyletmez

:

Hayvanlar için söylenmiş güzel bir söz.

“Ölüne ağlatmaz, dirine söyletmez.”

ölüp gitmek kuyruğu dik gitmek

:

En kötü duruma düşse de kimsenin yardımını istememek.

“Öldü gitti kuyruğu dik gitti.”

ölür olmak

:

Ölüme yaklaşmak.

Karac’oğlan eydür yakıp yandırma

Şol goncadan gayrıy’elin sundurma

Ölür oldum Ezrail’i gönderme

Sevdiğime canım aldır ya Kerim

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.500

ölürsen örterler, gara yere dürterler

:

Ölmemeye bak, yoksa gömülmen kolay olur.

“Ölürsen örterler, gara yere dürterler.”

ölütaş

:

Hafif taş. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ömece

:

Başakları örgü biçiminde bir çeşit buğday. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

ömek

:

Boğaz. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

ömrünü tüketmek

:

Birine akla hayale gelmedik rahatsızlık vermek.

“Bu bılızlar benim ömrümü tükettiler.”

ömük

:

İmik, boğaz, geniz, gırtlak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

“Su ömüğüne gaçtı. Az kalsın boğsukuyordu.”

ömüklemek

:

Boğazını sıkmak, boğmaya teşebbüs etmek.

ömürlük

:

Sağlam.

öŋ

:

İleri, ilk, baş.

Gökte yıldızların önü Terâzi

Ülker ile aşar gider birazı

Yarın mahşerde de sorarlar bizi

Hak mizân terâzi kurulur bir gün

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.569

öŋ etmek

:

Öne, yakınına çağırma hareketleri yapmak.

N'ettim hey ağalar ağı m'içirdim

Yapılmış yuvadan yavrum uçurdum

Avlanırken ben bazımı kaçırdım

Ön ettim önüme getiremedim

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.492

öŋa

:

Dayak, destek.

önağı

:

Zamansız yapılan iş. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öncek

:

1. Önce, ilk önce.

2. Belden topuğa kadar uzanan, bele iple bağlanan, kadınların etekleri kirlenmesin diye takılan örtü.

3. Önlük.

“Pembe önceğini çalmış beline

Altun bileziği takmış koluna

Katarlamış mayasını yoluna

Alabahar yaylasını çekiyor”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004,

öncek

:

1.  Peştamal. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2.  Çiğ iplikle ipekten dokunmuş kumaştan etek, eteklik. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

3. Önlük.

“Pembe önceğini çalmış beline

Altun bileziği takmış koluna

Katarlamış mayasını yoluna

Alabahar yaylasını çekiyor”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 614

öŋcek bağı

:

Kadınların arkasına çocuk bağladığı ip.

önceleyin

:

İlkönce, daha önce. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öncü

:

Kılavuz, önder. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öŋcül

:

Önce gelen, birinci, başta giden. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

öŋcüt

:

1. Borç.

2. Ödünç.

“Zebaha deyzê! Anam şey istedi… Tavımız gurk oluk da varsa, ıcık öncüt yımırta isdediydi… Beş dene…”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

öŋde sonda

:

Önünde sonunda.

Artırayım âhım ile zârımı

Harcedeyim elde olan varımı

Önde sonra vereceksin yârimi

Hemen ver hey güzel Allah hemen ver

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.594

öŋdeğiki

:

Öndeki. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

öŋden

:

Önden.

öndüç

:

Ödünç, geri verilmek üzere alınan şey, borç. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç. Mr. Osm.)

“Babasının hazinesinden bir heybe altın da Osman Çavuş’a vermiş. Gecenin birini de öndüç alıp un gibi tozumuşlar, yaz gidip güz bittikten sonra kız demiş ki; Nereye gideceğiz?”

(Yaşar Kemal, Sarı Defterdekiler Folklor Derlemeleri, İş Bankası Kültür Yay. Nisan 2002, İstanbul, Hazırlayan Alpay Kabacalı)

öndüç ödeşmek

:

Birinin yaptığı kötülüğe karşılık vermek.

öŋdügün

:

Evvelki gün, geçen gün, önceki gün. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

öŋdün

:

Peşin, ödül.

öndü:n, öndüğün

:

1. Geçenlerde bir gün.

2. Önceki gün.

önegörmek

:

Fazla beklemek, heyecanla beklemek, belirlenen yerde beklemek.

“İlk akşamdan vardım kavil yerine

Önegördüm kömür gözlüm gelmedi

Bilmem gaflet bastı yattı uyudu

Bilmem o yar bize küstü gelmedi”

(Karacaoğlan, Kaynak: Cahit Öztelli, Karacaoğlan, Varlık Yay. İstanbul 1953)

öneği

:

Bir şeyin karşıtı, tersi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Osm.)

öneği olmak

:

Birinin güç duruma düşmesine engel olmak, sıkıntıdan kurtarmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

öneği söylemek

:

Her zaman tersini söylemek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

önese, öneze

:

1. Küme. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

2. Sürek avında pusuda av bekleyen avcı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

önge

:

Yarım okka. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öngü

:

O, şu, elindeki, ıradaki.

2. O nesne. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öngürlük

:

Gençlikte erişilen zenginlik. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öŋlemek

:

Bir şeyin önünü almak, engellemek, önlemek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

önlük bağı

:

Önlükleri bağlamak için özel dokunmuş nakışlı bel bağı, bele bağlanan ip.

önmece

:

Bekleme yeri, beklenilen yer. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

önmek

:

1. Gözetlemek, pusuya düşürmeye çalışmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

2.  Birinin önüne çıkmak, yolunu kesmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

3. Beklemek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

önnük

:

Önlük.

önnünün körü

:

Geberesin anlamında bir kargış.

“Önnünün körü.”

önrüni önrüni

:

Iğranı ığranı, sallanı sallanı.

“Çift memeden, bir çift buse verirsin

Beni görsen erim erim erirsin

Önrüni önrüni bir hoş yürürsün

Gövel ördek misin gölde Emine?”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 44

öŋsüz

:

Öksüz.

“Cahalların boyun büker

Önsüzlerin yürek yakar

Önsüz galdım hatın anam

Anam bana sôk bakar”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Şerif Temiz’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Ayse Temiz (Patlakkı-zı))

“Öŋsüzün garnını doyur da s.çacağı yere garışma.”

öŋsüzün eteğine gavırga guymuşlar da şeyiynen serpitmiş

:

Andırın elinden yurdum insanına dair tespitlerden.

öŋuç

:

Önce. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

öŋü

:

Önü.

önü öte gitmek

:

Yönü bu tarafa değil başka tarafa olmak.

“Önü öte giden güzel

Dön Muhammed’i seversen

Seni bana küskün derler

Gül Muhammed’i seversen”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 533

önü yok ardı yok

:

Boşa konuşmak, boşa yapmak.

önüç

:

Önce, ilkönce, başta. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

önüne Abdal oturmamış olmak

:

Sünnet edilmemiş olmak, sünnetsiz, şaka yollu gayrimüslim.

önüne halı

yazmak, ardına guyu gazmak

:

Birinin yüzüne iyi davranıp, arkasından kötülük düşünmek.

“Önüme halı yazıyor, ardıma guyu gazıyor. Onun gibi dost varken duşman aramama gerek yok.”

öŋüsıra

:

Önü sıra.

ö:le

:

Öyle, o şekilde.

“Köyümüzün değerli imamlarından Mehmet hoca varıdı kulakları çınlasın inşallah. Boş duraca:mıza voleybol oynıyak dedik. Ormandan iki tene direk kestik, filiye ördük, bir de top aldık, malzeme tamam oldu, amma oynıyacak adam la:zım. Yalınız oynanmadığı gimi ö:le herkesinen oynanmaz biliyonuz. Amma yokluğun gözü kör olsun, hayatında voleybol oynamamış adamlara gul olduk annayaca:nız. Artık geleni geçeni çevirip takım gurmaya çalışıyok. Üç beş derken yavaş yavaş alışmaya başladı millet. Üçerli dörderli takım gurmaya başladık. Bir gün gene maç yapaca:z bir adam e:sik. Derken Eyüp geldi benim ye:nim gendisi biliyonuz. Eyüb’ü aldık takıma pat çat idare ediyok. Şindi Eyüp’e ikinci pasta top geliyo Eyüp öbür tarafa atıyo topu. “Eyüp atmasana topu o tarafa, kaldır havaya küt vuraca:k” diye bir fırça atıyok Eyüp’e, seslenmiyo. Bu sefer üçüncü pas Eyüp’e geliyo, Eyüp bu sefer topu öbür tarafa geçirmesi lazım, pas veriyo. Bu sefer de “Eyüp topu atsana o tarafa!” diye fırçalıyok. Derken Eyüp sinirlendi. “Yavv!” dedi, “Ben orasını annamıyom işte!” diye bağırdı, amma biz gülmekten topu falanda bıraktık. İşin daha komik tarafı Eyüp niye güldü:müzü de annamadı.”

(Kadirli Bekereci Köyünden M. Yakar, www.bekerecikoyu.com)

ö:leligce

:

O şekilde, öylecene.

“Ö:öleligce yavrım ondan pari: aldım geldim.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

ö:len

:

Öğle vakti.

“Ö:lenin ısıca:nda şekerleme yapmalarımız ve sıca:n şiddetini belirtmek için “ısıcak gızdı” yada “bö:n ne sıklat oldu bre” veya “yandı Çukura:” deyişimiz, incilerimizin başında gelenlerindendi.”

(Kadirli Bekereci Köyünden Kubilay, www.bekerecikoyu.com)

ö:lennig

:

Öğle yemeği.

ö:müze

:

Önümüze.

ö:nmek

:

Öğünmek.

”Endeze yapar, el ö:nürümüş.”
(Toros Atasözü)

ö:retmen

:

Bölgemiz göçmen ağzında; öğretmen.

ö:rmek

:

Öğürmek, bağırmak, yansıma ses.

“Bir fincancık gahve içmiş

Ö:rmüş ö:rmüş gusamamış

Mor gundura telli fisdan

Birim birim basamamış”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Zehirlenen Fatma Hatın’ın Ağıdı, Kaynak Kişi: Adil Gök)

ö:rtmek

:

Bitkinin tohum içinde uzayan kısmı.

“O kadar çok kar yağdı ki tohumluklar hep ö:rtlendi.”

ö:se

:

Oysa.

öpüş

:

Buse.

ör

:

Tohum. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)