şabaş

:

1. Düğünde, oyundan sonra davulcunun topladığı parsa. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Düğünlerde yardım toplama biçimi, çaba.

şabe

:

1. Düğünlerde davulcuların misafiri karşılayarak ağırlaması.

2. Parse.

şabelemek, sabalamak, sağbelemek

:

Davulcunun çeşitli oyunlar oynayarak konukları eğlendirdikten sonra davulu yatık tutup dımbırdata dımbırdata para toplamaya çalışması.

şabık

:

Çabuk.

şablak

:

Şaplak, tokat.

“Ablak Sarı Mullam ablak

Gıyık da vurmadım şablak

Yenil oğlum yenil dedim

Yeniyor mu gara tobrak?”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Sarı Mulla (Mullacık )’nın Ağıdı - 1, Kaynak Kişi: Celil Dalkıran)

şad etmek

:

Eğlendirmek, hoş tutmak.

Ala gözlerini sevdiğim dilber

Şâd edip elleri gülmeseneydin

Muhabbettir güzelliğin nişanı

Bakıp uğrun uğrun gütmeseneydin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.544

şad eylemek

:

Eğlendirmek, hoş tutmak.

Aşkın ataşı bu sînemi deler

Dîvâne gönlümü gâhi şâd eyler

Sanırım vücudum Cennet'te gezer

Yârimi koynuma aldığım zaman

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.523

şad olmak

:

Neşeli olmak, sevinmek, mutlu olmak.

Karac’oğlan der ki Hak'tan bu nazar

Biçildi kefenin kazıldı mezar

Eller yârin almış şâd olup gezer

Hemen kara yazın bana mı felek

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.472

şadeli

:

Müzikli, uyumlu.

“Ağlayamadım şadeli

Asvap giyerdi modalı

Aslan Adana’da galdı

Karaçadır ağ odalı”

(Derleyen: İbrahim Davutoğlu, Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Zekiye Çağımlar, Hikayeleri İle Avşar Ağıtları, Adana BŞB Kültür Yayınları, Altın Koza 72)

şadenlik

:

Bahşiş.

şadennig, şa:dennig

:

Bahşiş.

şad şadıman olmak

:

Aşırı derecede ilgilenmek.

şadıman

:

Şen, neşeli.

şadıravan, şadırvan

:

Fıskiyeli birkaç oluklu küçük havuz.

Munbuç'un kapısı altun tokalı

Kimse yaptırmamış felek yıkalı

Ulu şadırvanlı çatal birkeli

Kastalında abdest alanlar hani

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.454

şadu hurrem olmak

:

Neşelenmek, sevinmek.

Niçin böyle melil melil gezersin

Şad ü hürrem olup gül kömür gözlüm

Arzu eder gönlüm gurbet elleri

İşte gidiyorum kal kömür gözlüm

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.515

şafak

:

Atın başına hakim olamaması. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şafak bendi

:

Tan kızıllığı, sabah olması. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şafaklamak

:

1. Gözleri havada yürümek.

2.  Sabahlamak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

3. Elini alnına götürüp kaş hizasına siper yaparak uzağa bakmak.

“Ne o bire ulan, eyice gocayıksın elleham… Şafaklayıp duruyon.”

(İbrahim Boysal, Zurba “Eşkıyalar” Kadirli Eğitim ve Kültür Vakfı Yayın No: 2, Kadirli 2007)

şafa:nan

:

Şafakla birlikte, erkenden.

“Can veriyor bibimoğlu

Ben de başında oturdum

Gınaman komşular beni

Şafânan cenaze getirdim”

(Mehmet Temiz Yüksek Lisans Tezi Andırın Ağıtları Apandistten Ölen Kadir Demir’in Ağıdı Ağıdı Yakan: Duran Hacımehmetoğlu)

şafkarmak

:

Aydınlanmak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şagşag

:

Alkış.

“Osman Bölükbaşı isimli hitabet sanatı çok güçlü olan politikacı, bir genel seçim sonrasında K.Maraş’ta, Kıbrıs Meydanı’nda topladığı çok büyük bir kalabalık kitlesine yaptığı bir konuşmada “Kahramanmaraş’ın galleş evlatları! Şagşagları bana verdiniz oyları Demirel’e! diyerek bir seçim sonrası nasıl da sitem ediyordu.”

şagşahı

:

Alkış.

şagşahıcı

:

Yaltaklanarak alkış tutan.

şah

:

1. Devlet adamı, devlet başkanı.

Açıldı dehanım söyler zebanlar

Sana muhtaç bunca şâhlar gedâlar

Al yeşil hırkalar türlü libaslar

Böylece münâsib geymek isterim

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.501

2.  Gözbebeği. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

3. Ağacın yeni sürgünü, dalı.

4. Parça, şak.

şaha kalkmak, şaha kakmag

:

Öfkelenmek, öfke ile fırlamak, ayağa kalkmak.

şaha şaha etmek

:

Parçalara ayırmak.

şahan

:

Şahin, çevik, şahbaz. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

Ovalar ovalar engin ovalar

Didem yaşı birbirini kovalar

Yüce dağ başında şahan yuvalar

Öter garib bülbülleri sılanın

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.536

şahbaz

:

1. Doğan türü bir kuş.

Koç yiğidin koluna şahbaz gelir

Yen(ile sevdiğinden nice vaz gelir

Bugün sıcak gider yarın güz gelir

Güzelin koynunda kışlamak gerek

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.472

2. Hızlı, çabuk, atik.

“İçeriye kurdum düğün

Gızlar da oyun oynasın

Gızım şahbaz goyun sağar

Çerkezler satmasın goyun”

(İhsan Şimşek, Aşık Hasibe Hatun, TFA, C.9 S.187, 12 Şubat 1965)

şahle

:

Nergis. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

Şahı Merdan

:

Yiğitlerin şahı, Hz. Ali.

Şâh-ı Merdân idi adı

Cömert sofrasın kim kodu

Ali'ye aslan'ım dedi

Ayruk Ali gelmemiştir

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.613

şahılamag

:

Ses çıkaracak şekilde vurmak.

şahımag

:

Şakımak.

şahınlık

:

Şahinlerin yaşadıkları sarp kayalıklar.

şahmerdan bakırı

:

Maraş bakır ustaları tarafından kullanılan bakırcılığa ait bir kavram.

Eskiden pres şeklinde ezilen bakıra denir.

(Cavit, Polat, Osmanlıdan Günümüze Maraş’ta Bakırcılık, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, Şubat 2014. s. 40)

şahna

:

Tahsildar, Tahıl vergisi toplayan görevli.

şahniş

:

Kafesli çıkma.

şahpaz

:

1. Yemek sofrası. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

2. Ayağına çabuk, tez canlı.

“İki idi babamın oğlu iki

Biri gitti kaldı teki

Şahpazımış babam oğlu

Şehirde yükledi yükü”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

şahrık

:

At, eşek vb. hayvanlara odun yüklemekte kullanılan, dört çatal ağacın ikişer ikişer bağlanmasından oluşan araç. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

şahvezir

:

Balaban soyundan nesli tükenmiş bir alıcı kuş.

“Kuşların destanın söyleyem sana

Şahvezir Balaban’ın soyudur

İspir Miralay, Doğan Binbaşı

Soyak dedikleri onun tayıdır”

(Ali Rıza Yalman - Cenup’ta Türkmen Oymakları, Hazırlayan: Sabahat Emir, Kültür Bak. Yay. Ankara, 2000, C.I)

şak

:

1. (Halı ve kilim için) Parça, bölüm, kısım.

2. Yanma, yıkılma.

3. Parçalara ayrılmış, ortadan ikiye ayırma, ayrılan parçaların her biri..

şakak

:

Yar, uçurum, kayalık alan.

şakasoyak

:

Çocukların bir çoğunun günümüzde adından bile haberdar olmadığı bir tür çocuk oyunu.

şakıl

:

Eşeğin sırtına iki yana su tenekesi koymaya yarayan araç.

“Ulan Hamza, ulan Hamza

Gozan’dan öte Tomarza

Hardallık’da Hacı Merza

Şakıl yitti görmedin mi?

Cinniler’in çocukları

Hamza sever sucukları

Dumanların gücükleri

Şakıl yitti görmedin mi?

Gopil Ahmed’in boyu cüce

Minibüs sürer gündüz gece

Cinniler’de Gadir Hoca

Şakıl yitti görmedin mi?

Golcu Osman’ın gazları

Cinni Osman çalar sazları

Gızıloluk’un gominis gızları

Şakıl yitti görmedin mi?

Bakın Hamza’nın işine

Neler geliyor başına

Sorun hocanın keşine

Şakıl yitti görmedin mi?”

(Kaynak: Andırın Büveme Köyü’nden Cinnilerden Ahmat Kıvrak Cinne-met)

şakıldak

:

1. Koyunların sidiğiyle pisliğinin karışarak yünlerine yapışması ile ortaya çıkan hal.

“Kepeği katar ununa

Şakıldak bağlar donuna

Kocası almamz yanına

Daha kız bekar oturur”

(Aşık İmami)

2. Değirmende, hazneden dökülen tanelerin dökülüşünü ayarlamak ereğiyle yapılan düzenek, ki değirmen taşının üstüne konulan ve hazne ile bağlantısı olan, taş döndükçe şakır şakır ses çıkaran tahta.

“Değirmenin şakıldağı

Döner fırlanı fırlanı

Eğer eşim sağ gelirse

Çifte keserim kurbanı”

(Anonim - Gizik Duran’ın Ağıdı)

“Sele gitmiş değirmeniŋ şakıldağı aranmaz.”

“Değirmen sele gitmiş, sen şakıldak arıyorsun.”

(Andırın Atasözü)

şakıldak gimi

:

Çok fazla ürün ya da meyve veren bitkiyi anlatır.

“Şakıldak gimi.”

şakımak

:

1. Şen şakrak olmak, neşeli olmak.

Şu yalan dünyaya geldim geleli

Şakıyıp gülmedim hey zalim felek

Her ne tuttum ise aldın elimden

Nice bir dîvâne dolanam felek

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.471

2. Ötmek.

Hocasına vardım sabakın okur

Dostun bahçasında bülbüller şakır

Ne İstanbul gerek ne Diyarbakır

Sılam seni terk edeyim bir zaman

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.522

3. Çok ağrımak, sancımak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

şakır

:

Şakıyan.

Dosta doğru gider yollarım olsa

Bülbül gibi şakır dillerim olsa

Kayık oynatacak göllerim olsa

İçi dolu ördek inen kaz inen

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.531

şakırdak

:

Değirmende, hazneden dökülen tanelerin dökülüşünü ayarlamak ereğiyle yapılan düzenek, ki değirmen taşının üstüne konulan ve hazne ile bağlantısı olan, taş döndükçe şakır şakır ses çıkaran tahta.

“Değirmenin şakırdağı

Döner fırlanı fırlanı

Eğer eşim sağ gelirse

Çifte keserim kurbanı”

(Derleyen: İbrahim Davutoğlu, Kaynak: Yrd. Doç. Dr. Zekiye Çağımlar, Hikayeleri İle Avşar Ağıtları, Adana BŞB Kültür Yayınları, Altın Koza 72)

şakirt

:

Çırak.

“Yârimin zülüfü destedir deste

Verirler şâkirdi öğretir usta

Bir alma getirdim gümanım dosta

El sürüp koynunu aramadım ben”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 528

şakna

:

Fasülye , bakla gibi bitkilerde kapsül. Küncü şaknası.

şakşahıcı

:

Alkışçı.

şakşak

:

1. İri habbe (tane)'li süs tesbihi.

2. Değirmende un öğüten taş.

şakşakı

:

1. Değirmen taşına buğday veren ve bu esnada şak şak diye sesler çıkaran titreşimli oluk.

2. Kavrulmuş fındık ve peynir şekeri karışımı çerez. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şakül    

:

Duvar terazisi.

şal

:

Bir cins kalın kumaş. Kadınların omuzlarını örtmek için kullandıkları geniş atkı.

Hocasına vardım dersini okur

Bahçasına vardım bülbüller şakır

İbrişim içinde halılar dokur

Şal kuşaklı ince belli bir gelin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.551

şal atmak

:

İstenmeyen bir görüntüyü gizlemeye çalışmak.

şalak

:

1. Yük, tay.

2. Büyümemiş kavun, karpuz. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

şalak-şulak

:

Karpuz için küçümseme sözü.

şalaşura

:

 Olmayan şeyler, dalavere.

şalfar

:

Şalvar.

şalgaba, şalkaba

:

Keven gibi meşhur bir yayla bitkisi olup dikensiz ve daha geniş yaprakları vardır. Boyu 50-60 santime kadar yükselir. Kumluk ve kayalık yerlerde yetişir. Yumru köklü, sarı çiçekli olup ilaç yapımında ve kauçuk elde etmede kullanılır. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şalva:lı

:

Bölgemiz göçmen ağzında; şalvarlı.

şalvar

:

Kadın ya da erkeklerin pantolon yerine giydikleri bol dökümlü üst giyeceği. Yazın siyah veya koyu renkte şalvarlar, kışın ise yün şalvarlar giyilir. Peyiği yani peşi geniş olur.Boyu ayak bileğindedir ve beli uçkur denilen bağ ile bağlanır.

Bir güzel gördüm de şalvarı parlar

Düşmemiş eşine menendin arar

Seni gören yiğit sararır solar

Göreni ataşa yakar bu gelin

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.552

şalvar ayak

:

Ayağı şalvarlı, giyimli.

şalvar bırakmak

:

Güreşte galip tarafa ve baş güreşçiye verilen ödül.

şalvarı kaptırmak

:

Fırsat vermek.

şam

:

Akşam.

şam u seher

:

Akşam sabah, daima.

Be felek senin elinden

Ah ediben ben ağlarım

Şâm ü seher ağlar gözüm

Başımı döver ağlarım

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.490

şamata kutusu

:

Radyo.

şamdan

:

Üzerine mum yerleştirilen ince uzun aydınlatma aracı.

Heves kaldım pınarının başına

Altun yağmış toprağına taşına

Ulu Câmisi'nin kandil başına

Altun şamdanı da yanar Hama'nın

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.537

şampirti

:

Ayakdaş.

şane

:

Baş tarağı.

şap

:

Eğri, yamuk, çarpık.

şapalmak

:

Hızardan çıkmış tomruğun çalışması, eğilip bükülmesi.

şapaz

:

Hızlı, çabuk.

“İzmir’in de yeri geniş

Kak da binbaşına danış

Şapaz benim sürmel’eşim

Gel otur yanıma gonuş”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Askerde Ölen Gencin Ağıdı, Kaynak Kişi: Güllü Gülmez)

şapda

:

Çatı ve dam yapımında kullanılan 5-6 metre uzunluğunda ince kavak.

“Şaptalarını ta: Goca Hapıs’ın başından getirdi Yusuf Usda.”

şapga

:

Şapka.

“Foter şapgası başında

Sedef düğmesi döşünde

Sên Gediği’ni aşmış

Mukdarın gızı peşinde”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Gebenli Karcı İs-mail (Kahveci)’İn Ağıdı, Kaynak Kişi: İbrahim Gök)

şapıḫ, şapık

:

Çabuk. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

şapılamah̬

:

Ses çıkarmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şapıldak

:

Alkış.

şapırdatan yakalamak

:

Kaçan ya da kaçmaya çalışan bir kimseyi ani olarak tutmak, yakalamak.

şapla

:

Uzun ve düzgün boynuzlu öküz. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şaplak 

:

1. Delikanlı. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

2. Elin içi ile vurulan tokat. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr. İç. Osm. Ada.)

“Ablak gar” İsmet’im ablak

Gıyıp da vurmadım şaplak

Ben sana doymadım guzum

Doysun gayrı gara toprak”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

şaplak çalmak

:

Elle alkış tutmak.

şaplaklamak

:

Şaplakla vurmak, tokat atmak, tokatlamak.

şapşak

:

1. Bakır ya da teneke maşrapa. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

2. Her söze atılan.

3. Çamaşır ve banyoda kullanılan ve su kabağının ağız açılmasıyla yapılan su kabı.

şapşap

:

Sinek öldüreceği.

şapta     

:

Hayma yapımında dalları tutmak için kullanılan sundurmalar, ince, uzun, ağaç.

şar

:

1. Şehir, belli günlerde kurulan köylü pazarı. Günlük hayatta bugün neredeyse kullanılmayan bir kelime.

Dinleyin ağalar size söyleyim

Arş u kürsü gider yolun var dağlar

Kar'ardıçlı kamalaklı yüceler S

Selvili söğütlü yerin var dağlar

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.578

2. Tükenmez.

3. Şehir.

4. Sevinçli, iyilikle, güzellikle donanmış.

“Babamın oğlu var idi

Anamın oğlu bir idi

Topuz kardeşim var iken

Öksüzce başım şar idi”

(Yaşar Kemal, Ağıtlar Folklor Derlemesi, Adana Halkevi 1943)

şargada

:

Yaramaz, kavgacı. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şargadan

:

Kavgacı, geçimsiz, dirliksiz kimse.

şa:riye

:

Şehriye.

şarık

:

Yük hayvanında kullanılan ağaçtan heybe.

şarıltı

:

Büyü, sihir. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şark

:

Doğu.

Ben seni severim çoktan

Kaşın yay kirpiğin oktan

Yâr kervanı gelir şarktan

Aslı Hotenli Hotenli

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.421

şarlağan

:

Derelerdeki küçük çağlayan. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

şarlak   

:

Çağlayan, şarıldayarak akan su. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

“Dam üstünde yuvarlak

Dere akıyor şarlak

Benim sevdiğim yarim

Doğan aylardan parlak”

(Veli Aba, Seyfi Metin, Ö. Tuğrul Kara, Osmaniye Manileri, Adana 2011)

şarlamak

:

Su için şar şar diye ses çıkararak akmak.

şarlavık

:

Çağlayan. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şarlavuk

:

Çağlayan. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr. İç.)

şarmıta

:

1. Şer saçan, şirretli kadın.

2. Ahlaksız, hoppa kadın. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şarp

:

(Yakalamak için) Şıp diye, birdenbire. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şarpada

:

Aniden, birdenbire, ansızın. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

“Ala gözlerini sevdiğim kel gız

Benim göonüm sâ düştü gürpede

Âelde bir yol yanândan öpeyim

Camız suya sıçrar gibi şarpada”

(Anonim bir Türkü)

şarpadan

:

Aniden, birdenbire, ansızın.

“Tarlada sürdüm gemi

Atlara verdim yemi

Olan oldu bikere

Şarpadan öptü beni”

(Veli Aba, Seyfi Metin, Ö. Tuğrul Kara, Osmaniye Manileri, Adana 2011)

şarpındırık

:

(Et için) Arık, yağsız. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şarramak

:

Su için şar şar diye ses çıkararak akmak.

şarşalak

:

Sakar.

şarşar

:

(Yağan yağmur, akarsu için) Çok ve sürekli. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

şartlak

:

Şelale. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

“Antakya’da Dede Postu denilen ufak bir şelale vardır. Orada insanlar buna şartlak demektedirler.”

(Ali Rıza Yalman - Cenup’ta Türkmen Oymakları, Hazırlayan: Sabahat Emir, Kültür Bak. Yay. Ankara, 2000, C.I)

şartlan

:

Şelale, çağlayan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

şaş

:

Şaşı. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şaşık

:

Şaşmış, şaşırmış, hata yapmış, yanılmış.

“Şaşık nazlı eşim şaşık

Yumuluk evine düşük

Dokuz senelik gelinim

Kolum sallamadı beşik”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

şaşırdık

:

Aptal, sersem. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

şataf

:

1. Taze sürgün.

2. Üzümün ya da limonun ikinci meyvesi.

şatafatlı

:

Gösterişli.

Beğlerimiz Arab atlı

Dilberlerin dili tatlı

Ünlü şanlı şatafatlı

Bu dil bizim diller değil

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.478

şateri

:

Zubun, Halep’ten getirilip diktirilen kumaş.

“Kabaktepe kar yatağı

Sarıyecek gül biteği

Kardeşimin gelinleri

Şateri zubun eteği”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I))

şatlak

:

Kasap çırağı. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şavflık

:

Işık, aydınlık. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

şavhı

:

Şavkı, yansıması, ışığı, aydınlığı.

Eve geldi ki Gündeşli-zı biyâz gonân içinde garyolanın üsdünde üç günden belli uyhusuz döşaçık, lambanın şavhı gendine düşmüş gendinin şavhı da lambaya düşmüş.”

(Ahmet Caferoğlu, Anadolu Ağzı Derlemeleri, Maraş Bölümü, Kaynak kişi: Tokmaklı’dan Ehmet Kılıç)

şavhıl

:

Şakül, çekül.

şavılamak

:

Rüzgarın uğultusu.

“Kar geldikçe durmaz dilim çatılar

Yel vurdukça şu dağlar da şavılar

Osman, Mehmet birbirini gıvılar

Göz görmüyor yüce dağlar duman hey”

(Afşin’in Ağıtları, Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Arıtaş Ağıtları, Derleyen: Şenay Günel, Kaynak Kişi: Suna Dikici)

şavır

:

Durum, davranış biçimi.

şavır vermek

:

 İp ucu vermek, haber vermek.

şavırlamak

:

Kendinden yana çekmek amacıyla söz ve yazı ile etkilemeye çalışmak, propaganda yapmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şavik

:

Bölgemiz göçmen ağzında; aydınlık, ışık.

şavk

:

Işık, pırıltı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr. Osm.)

“Mezerden gördüm şavkını

Bir yürüdüm bir de durdum

Benim analığım batsın

İki eve kilit vurdum”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I)

Yeşil ördek sulanıyor gölekte

Altun küpe şavk veriyor kulakta

Cennet-i Âlâ'da hörü melekte

Aceb gezsem mavi donlum var m'ola

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.386

şavkarmak

:

Aydınlanmak, parlamak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şavkartmak, şavgartmak

:

Aydınlatmak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şavkı

:

Yansıma.

“Arhadaş bâ müsaadedin. Tâbi üç günnük gelinim vardır. Atlarızı görün. Heç kimsenin habarı olmadan gedek, deyi cuvabını verdi. Eve geldi ki Gündeşli-zı biyâz gonân içinde garyolanın üsdünde üç günden belli uyhusuz döşaçık, lambanın şavkı gendine düşmüş gendinin şavkı da lambaya düşmüş. Elboğlu bunu görür görmez, içerisi yanıp aldı sazı eline bahak ne söylemiş.”

(Ahmet Caferoğlu, Anadolu Ağzı Derlemeleri, Maraş Bölümü, Kaynak kişi: Tokmaklı’dan Ehmet Kılıç)

şavkı vurmak

:

Işığı yayılmak, parıltısı yansımak.

“Ayın şavkı vurdu.”

Havayi hey deli gönül havayi

Ay doğmadan şavkı vurdu ovayı

Türkmen kızı katarlamış mayayı

Geçip gider bir gözleri sürmeli

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.444

şavkımak

:

Pırıl pırıl etmek, ışın saçmak.

“Ova boyunca su, güneşte şavkıyor.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

şavlar

:

Apış arasına gelen yeri çok bol olan, bele uçkurla bağlanan, geniş üst donu, şalvar.

“Dar ikindin geldik bele

Öldüm yalvarı yalvarı

Ayan olsun sürmel’eşim

Kürtler de geydi şavları”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

şavşalak

:

Şaşkın, davranışlarında düzensiz, haldır huldur, beceriksiz.

şavşırı

:

Ters, eğri, düzgün olmayan.

şay etmek

:

Dedikodu çıkarmak, herkese yaymak, duyurmak.

“Ala gözlü yârim yakıp yandırma

Şay edip âleme bildirme beni

Açıp ak gerdanın durma karşımda

Ecelimden evvel öldürme beni”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004

şayak

:

1. Pembe.

2. Yünden ya da pamuktan kaba olarak dokunmuş kumaş, erkek şalvarı.

şaybalak

:

Sakar.

şa:yir

:

Şair.

Ala gözlü yârim yakıp yandırma

Şay edip âleme bildirme beni

Açıp ak gerdanın durma karşımda

Ecelimden evvel öldürme beni

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.455

şayhal şayhal etmek

:

Dengesiz yürümek. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şayit

:

Bölgemiz göçmen ağzında; şahit.

şayka

:

Çivi. (TDK Derleme Sözlüğünden Mr.)

şeb

:

Gece.

“Söyledikçe lezzet verir sözünde

Rûz u şeb hayali iki gözümde

Hüda emriile o mâh yüzünde

Ak güller açılır güldüğü zaman”

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 623

şebeden

:

Hoş kokulu, yalnız koklamak için yetiştirilen bir kavun cinsi.

şebit

:

Yufka, bazlama.

şecereli

:

Raporlu deli.

“Tescilli şecereli.”

şaddat gibi

:

Fazla hızlı ve seri; hareketli.

şefdeli

:

Şeftali.

şefdeli yemeni

:

Ham deriden bir tür ayakkabı.

şefe:t

:

Şefaat.

“Gayın babam darılıyor

Ağlıyamam sana bebek

Cennetde şefêt eylesin

Bir ben dâl yedi göbek”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, İclâl’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Emine Gök (Hodul Emine))

Şefket

:

Bölgemiz göçmen ağzında; Şevket.

Şefku

:

Bölgemiz göçmen ağzında; Şevki.

şeflek

:

Yakışıklı. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

Şefre

:

Şerife.

şeftalipazarı

:

Güzeller topluluğu.

Sallanı sallanı vardım köyüne

Güzeller başıma derilsin deyi

Herkes sevdiğini almış yanma

Şeftali pazarı kurulsun deyi

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.467

şefteli

:

Bölgemiz göçmen ağzında; şeftali.

şehadet

:

Şehitlik.

şehben

:

Şohben.

şeher

:

Şehir.

“Develinin yükü şeker

Şeherden şehere çeker

Anası dul gendi bekar

Vermen beni develiye”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Kına Türküsü, Derleyen: Ergün Küçük)

2. Başa bağlanan, bir çeşit eşarp, cılgı da denir. İlkin şehirden geldiği için bu adla anılmıştır.

“Halevik’ten gelen şeher

Gelin bana etme kaher

Gelmiş Yusuf uğramamış

O senin kardeşin değil”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I), S. 52)

şehre    

:

Biçilmiş ekinin yığın şeklinde değil de çember şeklinde istiflenmesi.

şehrî

:

Şehirde yaşayan, şehir halkı.

Her nereden baksam parlayıp gezer

Sunam göz yaşını göle düşürür

Şehrî gibi mor beliğin parlatır

Atar sümbül saçın bele düşürür

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.629

şeirt

:

Çırak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

şek şek konuşmak

:

Ters ters konuşmak.

şeke:

:

Bölgemiz göçmen ağzında; şeker.

şeker şerbet

:

Çok hoş, çok tatlı.

On birinde bir yâr sevdim

Yeni açmış güle benzer

On ikide şeker şerbet

Oğul vermiş bala benzer

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.595

şekerdennig

:

Şeker konacak kap.

şekere

:

1. Küçük tarlaları çeltik ekmek üzere dutmaya vermek, Sehm usulünün tersi. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

2. Tarlanın bir bölümüne ya da küçük bir tarlaya bir dost ya da akraba için ekilen tahıl, sebze vb.

şekerelik

:

Evin yakınında bulunan ve bostan ekilen tarla.

“Kabaklığın yan tarafındaki hopuru Hacer dezzemgil yaylaya geldiğinde kullanmaları için şekerelik yaptım.”

şekerimin şiltesi

:

Yakınım, değer verdiğim insan,dostum.

“Şekerimin şiltesi.”

şekerin suya mı düşdü

:

Acelen ne?

“Şekerin suya mı düşdü, nedir bu telaşın?”

şekerlice olmak

:

Bir yemeğin bir malzemesi fazla kaçmak”. Yeme:ŋ duzuşekerlice olmuş. “Yemeğin tuzu fazla kaçmış”.

şekerlirek

:

Şekeri biraz çok. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

şekva

:

Şikayet.

şekva etmek

:

Şikayet etmek, dert yanmak.

Ezelden de ondurmadın kendimi

Ben yaparım sen yıkarsın bendimi

Bana mı sınadın olan harbini

Kime şekva edem elinden felek

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.471

şe:le

:

Bölgemiz göçmen ağzında; şeyle.

şeleği üstüne almak

:

Sorumluluğu almak.

“Şeleğini üstüme aldım.”

şelek

:

1. Şaşı.

2. Biçilip desteler durumuna getirilmiş ekin. Ekin biçilip deste yapıldıktan sonra desteler bir araya getirilip sırtta harman yerine taşınır ki sırtta taşınan her ekin yükü bir şelektir. Yalnızca ekin destesi değildir elbette şelek. Sırtta taşınabilecek miktarda küçük dallardan, çalılardan ya da odunlardan meydana gelen yüke de şelek denir.

“Gövdeli avradı götürmüşsün şeleğe.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

“Oğlan yetir, kız yetir yine şeleği sen götür.”

(Andırın Atasözü)

Karac’oğlan der ki fenadır fena

Nice bir ataşta yüreğim yana

Derdimin üstüne derd koydun yine

Ağırdır şeleğim götüremedim

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.485

Şikayetim vardır benim felekten

Kurtar Mevlâ’m bizi ağır şelekten

Zabitim talimde tutar kulaktan

Efratların gözü yaş oldu gene”

(Yaşar ALPARSLAN, Derdiçok (Ömer Lütfi PİŞKİN) ve Şiirleri, Kahramanmaraş, 2019) s. 96

şelek çekmek

:

Şeleği yüklenip harman yerine götürmek.

“Sonra harman yapmak için anasıyla birlikte şelek çekti.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

şelek olmak

:

Yük olmak.

şem, şem’a

:

Mum, ışık.

Bir adam hasmını utandıramaz

Elde külliyetli var olmayınca

Pervane şem'ini uyandıramaz

Başta sevdâ kalbde nâr olmayınca

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.382

Şem eli